جامعه مهدوی - پیام های حضرت مهدی (علیه السلام) به دولت مردان و مسئولان
جامعه مهدوی
پیام های حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به دولت مردان و مسئولان
تالیف علی اصغر رضوانی
ناشر: قم - بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عجل الله فرجه)، ۱۳۸۷
فهرست مطالب
پیشگفتار
۱ - زمینه سازی ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
۲ - الگو گرفتن از دولت مهدوی
۳ - منتظران دولت مهدوی، خود صالح اند
از خصوصیات دولت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
الف) حکومت عدل توحیدی جهانی
ب) حکم کردن به واقع
پیام های مهدوی
۱ - ایجاد وفاق بین امّت
۲ - احیای سنتّ های فراموش شده
۳ - عمل به سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت علی (علیه السلام)
۴ - نهضت فراگیری قرآن
۵ - پرورش افراد مستعد
۶ - پناه مردم بودن
۷ - جاذبه داشتن
۸ - سبقت گرفتن در کارهای نیک
۹ - اصلاح جامعه
۱۰ - عمل به دستورات الهی
۱۱ - ایجاد ایمان در قلوب مردم
۱۲ - سبب خیر بودن
۱۳ - کوشش برای گسترش عدالت
۱۴ - رشوه گیری ممنوع
۱۵ - بی نیاز کردن مردم با معنویات
۱۶ - بر پا داشتن نماز
۱۷ - چشاندن لذّت زندگی به مردم
۱۸ - رها نکردن افراد پست به حال خود
۱۹ - برداشتن زمینه گناه
۲۰ - حکومت، وسیله ای برای گسترش عدالت
۲۱ - جلب رضایت مردم
۲۲ - حفظ ارتباط مردمی
۲۳ - حضور غیر علنی در میان مردم
۲۴ - زندگی در بین مردم
۲۵ - دستور به عدالت محوری
۲۶ - معیار اخلاص در انتخاب وزیران
۲۷ - دستور به عمران و نیکی
۲۸ - انتخاب افراد نجیب
۲۹ - سخت گیری بر وزیران
۳۰ - ایمن سازی جاده ها
۳۱ - عزل قاضیان زشت کار
۳۲ - برپایی حدود الهی
۳۳ - پراکنده کردن لشکر
۳۴ - امر به معروف و نهی از منکر
۳۵ - عدالت در تقسیم بودجه
۳۶ - ایجاد اشتغال
۳۷ - خدمت بی منّت
۳۸ - برخورد قاطعانه
۳۹ - نژادپرستی ممنوع
۴۰ - مقابله با خائنان
۴۱ - ساده زیستی
۴۲ - دل نبستن به غیر خدا
۴۳ - اطاعت از دستورات رهبر
۴۴ - پرداخت بدهی بدهکاران
۴۵ - امنیّت، برای پرستش خدا
۴۶ - انتخاب کارگزاران باانگیزه
۴۷ - توجیه مردم در کارها
۴۸ - زمینه سازی برای امور غیر مترقّبه
۴۹ - انجام پروژه های بزرگ
۵۰ - حسابرسی سریع
۵۱ - عمل به سیره پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در حکومت داری
۵۲ - یکسان سازی حقوق
۵۳ - برطرف کردن حرص مردم
۵۴ - هدایای اختصاصی ممنوع
۵۵ - گزارش از برنامه ها
۵۶ - عقب نشینی از مواضع اصولی ممنوع
۵۷ - ارتباط دائم با وزیران
۵۸ - رحمت، قبل از خشونت
۵۹ - سرعت در کارها و پروژها
۶۰ - استحکام حکومت با بر طرف کردن ظلم
۶۱ - استفاده از سلسله مراحل
۶۲ - باصلابت و هیبت
۶۳ - گزارش از کارهای انجام شده
۶۴ - جلوگیری از ظلم
۶۵ - تشویق کارگزاران مخلص
۶۶ - خبر گرفتن از احوال مردم
۶۷ - دفاع از مالکیت خصوصی
۶۸ - به کارگیری نیروهای جوان
۶۹ - اهل کوشش و تلاش
۷۰ - گسترش علم
۷۱ - فروتنی نسبت به برادران دینی
۷۲ - مقابله با جاهلان
۷۳ - شروع کارهای بزرگ با تکیه بر خدا
۷۴ - نهراسیدن از تنهایی
۷۵ - ترجیح مصلحت اهم بر مهم
۷۶ - همکاری با مصلحان جهان
۷۷ - امانت داری
۷۸ - خداشناس و دین دار
۷۹ - حرکت برای پیاده کردن دین
۸۰ - اقامه دلیل و برهان
۸۱ - دعوت به تولی و تبری
۸۲ - عرضه اسلام بر مخالفان
۸۳ - مقابله با بدعت ها
۸۴ - قوت قلب
۸۵ - روحیه شهادت طلبی
۸۶ - مواظبت از نخبگان
شیعیان حضرت مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در عصر غیبت امامشان وظایفی دارند که از جمله آن ها عبارت است از:
۱ - زمینه سازی برای ظهور:
از آنجا که غیبت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از ناحیه ما بوده، ظهور آن حضرت نیز به توسط ما خواهد بود و یا - حداقل - می توان گفت که ما در ظهور حضرت تاثیرگذار خواهیم بود، و می توانیم با پیاده کردن اهداف حضرت در سطح محدود تا حدّ مقدور، زمینه ساز ظهور او باشیم.
در روایتی از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود:
«یخرج ناس من المشرق یوطئون للمهدی یعنی سلطانه»(۱)؛
«قومی از مشرق زمین خروج می کنند که زمینه ساز سلطنت و حکومت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خواهند شد.»
و در روایت دیگری آمده است:
«اذا قام قائمنا وضع یده علی روؤس العباد فجمع بها عقولهم و اکمل بها اخلاقهم»(۲)؛
«چون قائم ما قیام کند دستش را بر سر بندگان می گذارد و عقول آن ها را متمرکز ساخته و اخلاقشان را به کمال می رساند.»
از این حدیث استفاده می شود که کار حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) تکمیل عقول و اخلاق مردم است تا از معارف الهی بهره مند شوند و در نتیجه اینکه سعی و کوشش کرده و سطح علم و اخلاق و فرهنگ خود را بالا برند تا قابل و لایق این عنایت مهدوی گردند و ما نیز می توانیم در رسیدن به این هدف سهیم باشیم.
۲ - الگو گرفتن از دولت مهدوی:
امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) رهبر و الگوی کامل برای شیعیان است و ما وظیفه داریم تا هر قدری که می توانیم خود را به او نزدیک کرده و اهداف بلند او را در حدّ امکان در عصر غیبت پیاده نمائیم. لذا بر ماست تا با عملکرد عالی او آشنا شده و از آن بهره مند شویم، تا بتوانیم در عصر غیبت، جامعه ای مهدوی داشته و زمینه ساز ظهور حضرت گردیم.
از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود:
«طوبی لمن ادرک قائم اهل بیتی و هو یأتمّ به فی غیبته قبل قیامه...»(۳)؛
«خوشا به حال کسی که قائم از اهل بیت مرا درک کرده و در غیبت او قبل از قیامش به او اقتدا نماید...».
و شاید سرّ توصیف خصوصیات دولت مهدوی در عصر ظهور از زبان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام) این باشد که از این دولت الگو گرفته تا حدّ امکان خود را به حضرت و دولت او شبیه نماییم.
۳ - منتظران دولت مهدوی، خود صالح اند:
ممکن است سرّ توصیف خصوصیات دولت مهدوی در عصر ظهور این باشد که اگر ما منتظر حکومت چنین دولتی با آن اوصاف و خصوصیات هستیم که باید هم باشیم، خود باید اهل صلاح باشیم، پس باید تا حدّ توانمان خود را هماهنگ با حضرت و اصحاب او کرده و پرتویی از حکومت حضرت را در خود و جامعه پیاده کنیم.
از خصوصیات دولت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف):
دولت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و حکومت او دارای خصوصیاتی است که فقط در زمان ظهور او امکان پذیر است، ولی در غیر این موارد می توانیم سیره آن حضرت را الگوی خود قرار داده و در حدّ محدود و توان خود جامعه مهدوی را بر پا کنیم. اینک به نمونه هایی از این اختصاصیات اشاره می کنیم:
الف) حکومت عدل توحیدی جهانی:
برپایی حکومت عدل توحیدی در سطح کلّ جهان از امتیازات دولت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که با کمک خداوند متعال پیاده می شود.
خداوند متعال می فرماید:
﴿... وَلَیُمَکنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَی...﴾ (نور: ۵۵).
«... و به آنان امکانات خواهد داد تا دینی را که بر ایشان راضی است در جامعه پیاده کنند...».
ب) حکم کردن به واقع:
از امتیازات دولت مهدوی حکم به واقع است نه ظاهر از راه اقامه شهود و بیّنه، همان گونه که حضرت داود و حضرت سلیمان (علیهما السلام) چنین می کردند.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«یأمر منادیا فینادی: هذا المهدی یقضی بقضاء داود و سلیمان، لا یسأل علی ذلک بیّنه»(۴)؛
«به کسی دستور می دهد تا ندا دهد: این مهدی است که همانند داود و سلیمان قضاوت می کند و بر قضاوتش اقامه بیّنه نمی نماید.»
و در روایت دیگر آمده است:
«یقوم... و قضاء جدید»(۵)؛
«حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به قضاوت جدید قیام می کند.»
ما در این نوشتار به ذکر برخی از وظایف دولتمردان و مسئولان در حکومت مهدوی می پردازیم، که با الگو گرفتن از حکومت و دولت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می توان آنها را در جامعه پیاده کرد.
پیام های مهدوی به دولت مردان و مسئولان:
با مروری بر حکومت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و عملکرد او و کارگزارانش می توانیم به پیام هایی دسترسی پیدا کنیم که دولت مردان و مسؤولان نظام اسلامی می توانند در حدّ توان خود آنها را در جامعه پیاده کنند. اینک به برخی از آن ها اشاره می کنیم.
۱ - ایجاد وفاق بین امّت:
دولت مردان وظیفه دارند با الگو گرفتن از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) درصدد ایجاد وفاق ملّی و اتحاد اسلامی باشند همان گونه که روش حکومت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) این چنین است.
از امام صادق (علیه السلام) درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده که فرمود:
«... یظهر الله (عزَّ و جلَّ) الحقّ و العدل فی البلاد و یحسن حال عامه العباد و یجمع الله الکلمه و یولّف بین قلوب مختلفه»(۶)؛
«خداوند (عزَّ و جلَّ) به واسطه او حق را ظاهر و عدل را در شهرها گسترش می دهد و حال عموم مردم را بهبود می بخشد و وحدت کلمه پدید آورده و بین قلب های گوناگون اُلفت ایجاد می کند.»
در دعای ندبه نیز آمده است:
«این جامع الکلمه علی التقوی»(۷)؛
«کجاست آن کسی که سخن ها را بر تقوا جمع می کند.»
و نیز از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«فوالله یا مفضل لیرفع عن الملل و الادیان الاختلاف و یکون الدین کلّه واحداً»(۸)؛
«به خدا سوگند! ای مفضل به طور حتم از ملت ها و دین ها اختلاف را برمی دارد و تمام دین یکی خواهد شد.»
۲ - احیای سنتّ های فراموش شده:
عموم مسلمانان، و علی الخصوص حاکمان اسلامی وظیفه دارند تا با تأسی به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) سنت هایی که عمل نشده و بر زمین مانده را احیا کنند، همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در سطح گسترده چنین خواهد کرد.
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«فیریکم کیف عدل السیره، و یحیی میّت الکتاب و السنّه»(۹)؛
«او روش عادلانه را در حکومت داری به شما می نمایاند و - احکام - کتاب خدا و سنّت رسول را احیا می کند.»
۳ - عمل به سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت علی (علیه السلام):
دولت مردان و مسئولان نظام اسلامی وظیفه دارند تا در حکومت داری به سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و حضرت علی (علیه السلام) عمل کنند همان گونه که روش حکومت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چنین خواهد بود.
از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود:
«یخرج رجل من اهل بیتی و یعمل بسنّتی و ینزل الله البرکه من السماء»(۱۰)؛
«مردی از اهل بیتم خروج می کند او به سنّت من عمل می کند و لذا خداوند برکاتش را به واسطه او از آسمان نازل می نماید.»
و نیز نقل شده:
«... انّ قائمنا اهل البیت (علیهم السلام) اذا قام لبس ثیاب علی - (علیه السلام) - و سار بسیره علی - (علیه السلام) -»(۱۱)؛
«... چون قائم ما اهل بیت (علیهم السلام) قیام کند لباس علی را بر تن کرده و به روش او عمل خواهد نمود.»
۴ - نهضت فراگیری قرآن:
حاکمان اسلامی فراگیری قرآن را باید تبدیل به یک نهضت کنند و تمام امکانات را بسیج کرده و در راه رسیدن به این هدف به کار گیرند. و این، همان کاری است که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در عصر ظهور انجام می دهد و حتی در صورت کمبود جا از خیمه ها استفاده می کند.
از امیرمومنان (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«کانّی انظر الی شیعتنا بمسجد الکوفه و قد ضربوا الفساطیط یعلّمون الناس القرآن کما انزل...»(۱۲)؛
«گویا به شیعیان خود در مسجد کوفه نظر می کنم که چگونه خیمه ها را بر پا کرده و آن گونه که قرآن نازل شده به مردم تعلیم می دهند.»
۵ - پرورش افراد مستعد:
باید افرادی را که قابل هدایت بوده و دارای استعداد کمال هستند پرورش داده و به کمال رسانید.
از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«اذا قام قائمنا وضع یده علی رؤوس العباد فجمع به عقولهم و کمل به احلامهم»(۱۳)؛
«چون قائم ما قیام کند دستش را بر سر بندگان می گذارد و عقول آن ها را متمرکز ساخته و فکرهایشان را به کمال می رساند.»
نکته دیگری که از این حدیث استفاده می شود، این است که مردم باید خود اقدام کرده و شروع به تحصیل کمال کنند و دولت مردان وظیفه دارند تا نواقص را جبران نمایند.
۶ - پناه مردم بودن:
مسئولان کشور اسلامی باید در شداید و مشکلات پناهگاه مردم باشند.
در روایتی آمده است:
«یأوی الی المهدی امّته کما یأوی النحله الی یعسوبها...»(۱۴)؛
«امّت مهدی به او پناه می برند، همان گونه که زنبور به دور ملکه خود می گردد.»
و نیز در روایتی نقل شده است:
«یخرج المهدی فی امّتی، یبعثه الله غیاثا للناس»(۱۵)؛
«از میان امّت من مهدی - (علیه السلام) - قیام می کند، خداوند او را برای فریادرسی مردمان بر می انگیزاند.»
۷ - جاذبه داشتن:
مسئولان باید سعی کنند برای مردم و حتّی غیر مسلمانان جاذبه داشته و با سخنان و عملکرد خود مردم را به اسلام جذب نمایند همان گونه که عملکرد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چنین خواهد بود.
در روایتی آمده است:
«فاذا نظرت الیه الیهود اسلمت الاّ قلیلا منهم»(۱۶)؛
«چون یهود بر او نظر کند به جز اندکی، - همه - اسلام خواهند آورد.»
۸ - سبقت گرفتن در کارهای نیک:
دولت مردان اگر بخواهند جامعه مهدوی گردد و زمینه ساز عملی حکومت او باشند، باید به آن حضرت و اصحابش اقتدا کرده و در خوبی ها از دیگران سبقت بگیرند.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که در تفسیر آیه ﴿فاسْتَبِقُوا الخَیْرَاتِ أَیْنَ ما تَکونُوا...﴾ (بقره: ۱۴۸).
«در نیکی ها و اعمال خیر، بر یکدیگر سبقت جویید، هر جا باشید...» فرمود:
«نزلت فی القائم و اصحابه»(۱۷)؛
«این آیه در شان حضرت قائم - (علیه السلام) - و اصحاب او نازل شده است.»
۹ - اصلاح جامعه:
مسئولان و دولت مردان باید مانند حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) سرلوحه کارهایشان اصلاح جامعه باشد.
در روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... ان یصلح امّه بعد فسادها»(۱۸)؛
«حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) امتی را بعد از فساد آن اصلاح خواهد کرد.»
۱۰ - عمل به دستورات الهی:
مسئولان باید مردم را به خیر و تقوا دعوت نموده و خودشان نیز اهل عمل به آن ها باشد.
از امام صادق (علیه السلام) درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده که فرمود:
«... یشیر بالتقی و یعمل بالهدی...»(۱۹)؛
«... به تقوا اشاره کرده و خود عمل به هدایت می کند...».
۱۱ - ایجاد ایمان در قلوب مردم:
دولت مردان باید سعی کنند تا ایمان را در قلوب مردم جای داده و عبادت را از ظاهر به دل آنان بکشانند.
از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... یملأ قلوب عباده عباده...»(۲۰)؛
«... دل های بندگان را پر از عبادت می کند...».
۱۲ - سبب خیر بودن:
مسئولان باید سعی کنند که در بین مردم سبب و واسطه خیر از جانب خداوند باشند همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) این چنین است.
از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود:
«... به یمحق الله الکذب... و به یخرج ذلّ الرّق من اعناقکم...»(۲۱)؛
«... خداوند به وسیله او دروغ را نابود می سازد... و روزگار سخت و رنج آور را می برد و ذلت بردگی را از گردن شما بیرون می کشد.»
۱۳ - کوشش برای گسترش عدالت:
دولت مردان باید نهایت سعی و کوشش خود را در گسترش عدل که یکی از اهداف حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است، به کار گیرند.
از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که در باره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... یملأ قلوب عباده عباده و یسعهم عدله»(۲۲)؛
«... دل های بندگان را پر از عدالت کرده و عدلش فراگیر می شود.»
در حدیثی آمده است:
«اما والله! لیدخلنّ علیهم جوف بیوتهم کما یدخل الحرّ و القرّ»(۲۳)؛
«آگاه باشید به خدا سوگند! به طور حتم عدالت او داخل خانه های آنان خواهد رفت همان گونه که گرما و سرما چنین خواهد کرد.»
۱۴ - رشوه گیری ممنوع:
در نظام اسلامی کسی حقّ رشوه گیری ندارد، همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در انجام وظایفش اهل رشوه گیری نخواهد بود.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«... و لا یأخذ فی حکمه الرشا»(۲۴)؛
«در قضاوتش رشوه نمی گیرد.»
۱۵ - بی نیاز کردن مردم با معنویات:
مسئولان باید سعی کنند تا مردم را با معنویات و نورانیّت دل بی نیاز کنند.
در روایتی می خوانیم:
«انّ قائمنا اذا قام اشرقت الأرض بنور ربّها و استغنی الناس»(۲۵)؛
«چون قائم ما قیام کند زمین به نور پروردگارش روشن می گردد و مردم همگی طلب بی نیازی می کنند.»
۱۶ - بر پا داشتن نماز:
دولت مردان وظیفه دارند که در برپایی فریضه نماز کوشا باشند.
از زید بن علی نقل شده که فرمود:
«اذا قام القائم من آل محمد یقول: ایها الناس! نحن الذین وعدکم الله فی کتابه: ﴿الَّذِینَ إِن مَّکنَّهُمْ فِی الارْضِ أَقامُوا الصَّلَواهَ﴾...»(۲۶)؛
«هنگامی که قائم آل محمد قیام کند، می فرماید: ای مردم! ما کسانی هستیم که خداوند در قرآن وعده آنان را به شما داده است آنجا که فرمود: کسانی که اگر ما در روی زمین به آنان امکانات دادیم نماز را به پا می دارند...».
و مقصود از این افراد یاوران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هستند، زیرا خداوند متعال درباره آنان می فرماید:
﴿وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الارْضِ کما اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَی لَهُمْ...﴾ (نور: ۵۵).
«خداوند به کسانی که از شما بندگان [به خدا و حجت عصر] ایمان آورد و نیکوکار گردید وعده داده که [در ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)] در زمین خلافت دهد چنان که امم صالح پیامبران سلف جانشین پیشینیان خود شدند. و علاوه بر خلافت، دینِ پسندیده آنان را [که اسلام واقعی است] بر همه ادیان تمکین و تسلّط عطا کند...».
۱۷ - چشاندن لذّت زندگی به مردم:
دولت مردان در حکومت اسلامی وظیفه دارند تا روحیه امید به زندگی را در جامعه اسلامی بالا برده و لذّت آن را تا هر مقداری که برای آنان مقدور است به مردم بچشانند.
در روایتی درباره حکومت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است:
«تطیب الدنیا و اهلها فی ایام دولته»(۲۷)؛
«دنیا و اهل آن در دولت حضرت مهدی - (علیه السلام) - لذت بخش می شود.»
۱۸ - رها نکردن افراد پست به حال خود:
مسئولان در سطوح مختلف جامعه وظیفه دارند تا نگذارند افراد پست و اراذل و اوباش در جامعه آزادانه جولان داده و نظم جامعه را بر هم زنند.
در روایتی درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است:
«لا یترک فی الارض الادنین»(۲۸)؛
«حضرت در روی زمین افراد پست را به حال خود رها نمی کند.»
۱۹ - برداشتن زمینه گناه:
مسئولان نظام اسلامی وظیفه دارند تا زمینه های گناه را از جامعه بردارند تا مردم به سوی آن تمایل پیدا نکنند همان گونه که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز چنین خواهد نمود.
در حدیثی درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می خوانیم:
«یذهب الشرّ و یبقی الخیر... یذهب الزنا و شرب الخمر و یذهب الربا. یقبل الناس علی العبادات و الشرع و تطول الأعمار و تؤدی الأمانات... تهلک الاشرار و لا یبقی من یبغض اهل البیت»(۲۹)؛
«شر از بین می رود و خیر باقی می ماند... زنا و شرب خمر و ربا ریشه کن می گردد. مردم به عبادات و شرع روی آورده و عمرها طولانی می گردد و امانت ها ادا می گردد... اشرار هلاک شده و کسی از دشمنان اهل بیت باقی نمی ماند.»
و نیز در حدیثی آمده است:
«لا یعصی الله (عزَّ و جلَّ) فی ارضه و یقام حدود الله فی خلقه...»(۳۰)؛
«خدای (عزَّ و جلَّ) در زمینش معصیت نشود و حدود الهی در میان مردم اجرا گردد.»
۲۰ - حکومت، وسیله ای برای گسترش عدالت:
حکومت داری نباید هدف اصلی برای مسئولان در نظام اسلامی باشد بلکه باید وسیله ای برای گسترش عدالت به تمام معنا در روی زمین باشد.
در روایتی درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است:
«لا تنقضی الساعه حتی یملک الارض رجل من اهل بیتی یملا الارض عدلاً کما ملئت قبله جوراً...»؛
«قیامت برپانمی شود تا این که مردی از اهل بیتم حاکم بر زمین گردد، آن گاه آن را پر از عدل خواهد کرد همانگونه که قبل از آن پر از ظلم شده باشد...».
۲۱ - جلب رضایت مردم:
کسانی که به حکومت و یا پست و مقامی رسیدند باید در حدّ امکان رضایت ارباب رجوع را به دست آورده و آنان را خشنود سازند.
درباره حکومت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می خوانیم:
«یرضی فی خلافته اهل الارض و اهل السماء و الطیر فی الجوّ»(۳۱)؛
«در ایام خلافتش اهل زمین و آسمان و پرندگان هوا راضی خواهند شد.»
و در روایتی دیگر آمده است:
«یرضی عنه ساکن السماء و ساکن الارض»(۳۲)؛
«از او ساکنان آسمان و زمین راضی گردند.»
و نیز آمده است:
«یحبّه ساکن السماء و ساکن الارض... یتمنی الحیاء الاموات لیروا العدل و الطمانینه...»(۳۳)؛
«اهالی آسمان و زمین او را دوست می دارند... و زنده ها آرزو می کنند که ای کاش مرده ها زنده بودند تا عدالت و آرامش را به چشم خود می دیدند.»
۲۲ - حفظ ارتباط مردمی:
مسئولان و دولت مردان گرچه به جهت مسایل امنیتی و اشتغالات زیادی که دارند نمی توانند زیاد با مردم ارتباط نزدیک داشته باشند ولی وظیفه دارند تا ارتباط مردمی را حفظ کرده و از درد دل آنان آگاهی پیدا کنند، همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در عصر غیبت صغری ارتباط خود را با مردم از راه وکلا و سفیران حفظ نمود، ولی چون از این راه سوءاستفاده ها شد و مدعیان سفارت پدید آمدند و برای مردم و امام مشکل ساز شدند، لذا نظام سفارت و وکالت برچیده شد و بعد از آن، خود حضرت در مواقع ضروری به فریاد شیعیان رسیده و رفع گرفتاری نمودند.
امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در توقیع خود به شیخ مفید می فرماید:
«إنّا غیر مهملین لمراعاتکم، و لا ناسین لذکرکم، و لولا ذلک لنزل بکم اللأواء و اصطلمکم الأعداء»(۳۴)؛
«ما از رسیدگی و سرپرستی شما کوتاهی و اهمال نکرده و یاد شما را از خاطر نبرده ایم که اگر جز این بود دشواری ها و مصیبت ها بر شما فرود می آمد و دشمنان، شما را ریشه کن می نمودند.»
۲۳ - حضور غیر علنی در میان مردم:
اگر به جهت مصالح امنیتی و جهات دیگر مسئولان نمی توانند در ملأ عامّ حاضر شوند، باید سرزده به میان مردم و ارگان ها و ادارات وارد شده و از درد دل مردم آگاه شوند، همان گونه که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در عصر غیبت کبری به میان مردم در ایام مختلف آمده و از آنان سرکشی می نماید.
۲۴ - زندگی در بین مردم:
حاکمان اسلامی باید در بین مردم زندگی کرده و از وضع زندگی آنان آگاه باشند.
در حدیثی درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است:
«... یعیش فیهم...»(۳۵)؛
«... حضرت مهدی - (علیه السلام) - در میان مردم زندگی می کند.»
۲۵ - دستور به عدالت محوری:
حاکم اسلامی باید به والیان خود دستور دهد تا در حدّ توان عدالت گستر باشند.
در حدیثی درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می خوانیم:
«... یبعث المهدی الی أمرائه بسائر الأمصار بالعدل بین الناس...»(۳۶)؛
«... حضرت مهدی - (علیه السلام) - امیران و کارگزاران خود را به شهرها می فرستد و دستور می دهد که عدالت را در میان مردم پیاده کنند.»
۲۶ - معیار اخلاص در انتخاب وزیران:
رئیس دولت اسلامی وظیفه دارد در انتخاب وزیران دو صفت را معیار قرار دهد، یکی اخلاص در عمل و دیگری برتری در علم.
از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود:
«وزراء المهدی من الأعاجم ما فیهم عربی لایتکلّمون الا بالعربیّه»(۳۷)؛
«وزیران مهدی از عجم اند و در بین آنان عرب وجود ندارد، آنان به زبان عربی سخن می گویند.»
در حدیثی از امام جواد (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«... فاذا اجتمعت له هذه العده من اهل الاخلاص اظهر الله امره...»(۳۸)؛
«... چون برای حضرت این تعداد از مخلصین فراهم شود، خداوند امر او را ظاهر خواهد نمود...».
۲۷ - دستور به عمران و نیکی:
رئیس دولت اسلامی باید به وزیران خود دستور دهد تا به مردم نیکی کرده و شهرها را آباد نمایند.
در حدیثی درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است:
«یفرّق المهدی اصحابه فی جمیع البلدان و یأمرهم بالعدل و الاحسان و یجعلهم حکاما فی الأقالیم و یأمرهم بعمران المدن»(۳۹)؛
«... حضرت مهدی - (علیه السلام) - اصحاب خود را به تمام شهرها می فرستد و آنان را به عدل و نیکی فرمان داده و حاکمان در کشورهای اسلامی قرار می نماید و فرمان می دهد تا شهرها را آباد سازند.»
۲۸ - انتخاب افراد نجیب:
در انتخاب وزرا باید نجیبان را برگزید، همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در انتخاب وزیران چنین می نمایند.
امام صادق (علیه السلام) در روایتی اصحاب حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را این چنین تعریف می کند:
«... و هم النجباء...»(۴۰)؛
«... آنان افرادی نجیب می باشند...».
۲۹ - سخت گیری بر وزیران:
رئیس دولت اسلامی وظیفه دارد که بر وزیران خود سخت گیر بوده و از آنان حساب بکشد.
در حدیثی آمده است:
«المهدی... رحیم بالمساکین، شدید علی العمّال»(۴۱)؛
«... مهدی - (علیه السلام) - بر مساکین رحیم و بر مدیران کشور سخت گیر است.»
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«... یأخذ الوالی من غیرها عمّالها علی مساوی أعمالها و تخرج له الأرض افالیذ کبدها...»(۴۲)؛
«... فرمانروایی که از این طایفه - امویان - نیست، عاملان حکومت را به جرم کردار زشتشان بگیرد - و عذری از آنان نپذیرد - . زمین گنجینه های خود را برون آورد.»
و نیز درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده:
«... لیعزلنّ عنکم امراء الجور»(۴۳)؛ «... از بین شما فرماندهان و امیرانِ ظالم را عزل خواهد کرد.»
۳۰ - ایمن سازی جاده ها:
حاکمان اسلامی وظیفه دارند تا جاده ها و راه ها را برای مردم امن نمایند، همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چنین خواهد کرد.
از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
«اذا قام حکم بالعدل و ارتفع فی ایامه الجور و امنت به السبل...»(۴۴)؛
«هر گاه او قیام کند به عدل حکم کرده و در روزگاران او ظلم برچیده شود و راه ها امن گردد.»
۳۱ - عزل قاضیان زشت کار:
وظیفه مسئولان قضایی نظام اسلامی است که قاضیان زشت کردار را از این منصب مهم عزل نمایند همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چنین خواهد کرد.
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«و لینزعنّ عنکم قضاه السوء و لیقبضنّ عنکم المراضین...»(۴۵)؛
«حضرت مهدی - (علیه السلام) - قاضیان زشت کردار را کنار خواهد زد و دست سازشکاران را از سر مردم کوتاه خواهد نمود.»
۳۲ - برپایی حدود الهی:
حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در عصر ظهور، حدود الهی را بر پا و اقامه می فرماید، ما نیز که زمینه سازان ظهور او هستیم وظیفه داریم که چنین کنیم و از تبلیغات دشمن نهراسیم، زیرا با این کار است که جلوی فحشا و منکرات گرفته می شود.
در حدیثی آمده است:
«... یقیم حدود الله و یحکم بحکم الله»(۴۶)؛
«... حضرت مهدی - (علیه السلام) - حدود الهی را بر پا کرده و به حکم الهی قضاوت خواهد نمود.»
۳۳ - پراکنده کردن لشکر:
بهترین راه محافظت از یک شهر یا کشور، پراکنده ساختن لشکر در سطح کشور است تا تمام مرزها حفظ شده و در صورتی که از هر نقطه ای دشمن حملهور شود بتوان از کشور دفاع نمود و یا اینکه بتوان امنیت را به همه جا منتقل کرد، و این عملکرد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و استراتژی او در امور نظامی است.
در حدیثی آمده است:
«... ثمّ یفرّق الجنود منها فی الأمصار»(۴۷)؛
«... آن گاه ارتش خود را از مکه به شهرها پراکنده می سازد.»
و در حدیثی دیگر آمده است:
«... هو یفرّق الجنود فی البلاد»(۴۸)؛
«... او لشکریان را در شهرها پراکنده می سازد.»
۳۴ - امر به معروف و نهی از منکر:
مسئولان نظام اسلامی باید امر به معروف و نهی از منکر را در رأس وظایف خود قرار دهند همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز این چنین خواهد نمود.
در حدیثی آمده است:
«انّ الدنیا لا تذهب حتی یبعث الله عزوجل رجلا منّا اهل البیت یعمل بکتاب الله لایری فیکم منکراً الاّ انکره»(۴۹)؛
«دنیا پایان نمی یابد تا اینکه خدای (عزَّ و جلَّ) مردی از ما اهل بیت را برانگیزد. او به کتاب خدا عمل می کند و هیچ زشتی را در شما نمی بیند جز آنکه از آن نهی می کند.»
و در روایتی دیگر آمده است:
«النبی و الوصی و القائم یأمرهم بالمعروف اذا قام و ینهاهم عن المنکر»(۵۰)؛
«پیامبر و وصی و قائم چون قیام کنند مردم را به معروف دستور داده و از منکر نهی می کنند.»
درباره کارگزاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است:
«و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر»(۵۱)؛
«آنان امر به معروف و نهی از منکر می کنند.»
۳۵ - عدالت در تقسیم بودجه:
وظیفه دولت اسلامی است که بودجه کشور را علی السویه بین تمام استان ها و نقاط کشور و بین افراد گوناگون تقسیم نماید. همانگونه که حضرت مهدی چنین خواهد کرد.
در حدیثی آمده است:
«فیبعث الله عزوجل عند ذلک مهدینا... ارحمهم بالرعیه و اعدلهم بالسویّه»(۵۲).
«خدای عزوجل در آن هنگام مهدی ما را می فرستند... او که از همه بیشتر به رعیت خود رحیم بوده و از همه بیشتر به طور مساوات عدالت را اجرا می کند».
و در حدیثی دیگر آمده است:
«اذا قام قائم اهل البیت قسّم بالسویّه و عدل فی الرعیه...»؛
«چون قائم اهل بیت قیام کند به طور مساوی بودجه را تقسیم کرده و در بین مردم به عدالت رفتار خواهد نمود...».
۳۶ - ایجاد اشتغال:
دولت مردان وظیفه دارند تا برای مردم شغل فراهم ساخته و آنان را به کار و کسب مشغول سازند تا از این راه زندگی آبرومندانه ای را برای خود فراهم نمایند.
در حدیثی از امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السلام) درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چنین آمده است:
«... یظهر صاحب الرایه... یمهّد الأرض...»(۵۳)؛
«... صاحب پرچم - مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - ظهور می کند... و زمین را [برای کار کردن بر روی آن] آماده می سازد...».
۳۷ - خدمت بی منّت:
مسئولان و دولت مردان در نظام اسلامی نباید در خدمتگذاری به مردم بر آنان منّت گذارند.
درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود:
«یکون عند انقطاع من الزمان و ظهور الفتن رجل یقال له المهدی، عطاؤه هنیئا»(۵۴)؛
«هنگام گذشتِ بخشی از زمان و ظهور فتنه ها مردی خواهد آمد که به او مهدی می گویند، عطاهای او گواراست.»
گوارا بودن عطای حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ممکن است کنایه از بی منت بودن آن باشد زیرا که اگر کسی چیزی را با منت به شخصی دهد برای او گوارا نخواهد بود.
۳۸ - برخورد قاطعانه:
دولت مردان در نظام اسلامی وظیفه دارند تا در مقابل منحرفان سرسختانه ایستاده و از سرزنش و ملامت دیگران نهراسند و تنها به فکر انجام وظیفه باشند.
حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با مخالفان و معاندان، در عصر غیبت و حتی با نزدیک ترین افراد به خود، مقابله کرد، و شاهد این موضوع کنار زدن عمویش از نماز خواندن بر بدن پدر بزرگوارش می باشد.
ابوالادیان می گوید:
«هنگامی که به خانه حضرت رسیدم مشاهده کردم که پیکر حسن بن علی (علیهما السلام) کفن پیچ است. جعفر جلو آمد تا بر جنازه برادرش نماز بگذارد، همین که خواست تکبیر نماز بگوید، کودکی گندم گون، با موهای فری و دندان هایی باز از پشت پرده بیرون آمد و ردای جعفر بن علی را کشید و فرمود:
"تاخّر یا عمّ، فأنا احقّ بالصلاه علی ابی"؛ "کنار برو ای عمو، زیرا من سزاوارترم که بر پدرم نماز بخوانم."،
جعفر در حالی که رنگ صورتش تغییر کرده بود کنار رفت. این کودک جلو آمد و بر جنازه امام حسن عسکری (علیه السلام) نماز گزارد، و جنازه پدرش به خاک سپرده شد. آنگاه فرمود:
"یا بصری! هات جوابات الکتب التی معک"؛ "ای بصری! جواب نامه هایی که با توست را به من بده."
من هم آن ها را به حضرت دادم»(۵۵).
۳۹ - نژادپرستی ممنوع:
دولت مردان وظیفه دارند که معیار انتخاب افراد را برای خدمت گذاری به مردم، نجابت و خیرخواهی قرار دهند و از نژادپرستی و قوم و خویش بازی در انتخاب افراد بپرهیزند همان گونه که درباره حکومت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده که اصحاب و کارگزاران حضرت از ملّیت های مختلف اند.
شیخ طوسی به سندش از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده که فرمود:
«یبایع القائم بین الرکن و المقام ثلاثمائه و نیف، عدّه اهل بدر، فیهم من النجباء من اهل مصر و الأبدال من اهل الشام، و الأخیار من اهل العراق، فیقیم ما شاء الله ان یقیم»(۵۶)؛
«بین رکن و مقام سیصد و اندی به عدد اهل بدر با قائم بیعت خواهند کرد، در میان آن ها نجیبانی از اهل مصر و ابدالی از اهل شام و اخیاری از اهل عراق وجود دارد، آنگاه دین را تا مقدار زمانی که خداوند بخواهد بر پا خواهد داشت.»
۴۰ - مقابله با خائنان:
مسئولان باید با خائنان به بیت المال مبارزه کنند، همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در سطح گسترده دست به چنین اقدامی خواهد زد.
از امام علی (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود:
«... و لیطهرنّ الارض من کلّ غاش»(۵۷)؛
«... هر آینه زمین را از هر حیله گر و خائنی پاک خواهد کرد.»
۴۱ - ساده زیستی:
مسئولان و دولت مردان نظام اسلامی باید ساده زیست بوده و رعایت حال مستضعفان جامعه را بنمایند همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - اگر چه جهان را فتح می کند و تمام امکانات جهان به دست او می رسد - خودش ساده زیست است.
از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«فوالله ما لباسه الاّ الغلیظ و لا طعامه الاّ الجشب»(۵۸)؛
«به خدا سوگند! که لباس حضرت غلیظ و غذایش خشک است.»
۴۲ - دل نبستن به غیر خدا:
دولت مردان باید مشغول خدمت به خلق خدا باشند و بر پست و مقام و هیچ چیز دیگری جز خدا دل نبندند، زیرا که همه چیز به دست باکفایت اوست.
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که درباره اصحاب و کارگزاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... و لا یفرحون بأحد...»(۵۹)؛
«... به کسی - جز خدا - دل نمی بندد.»
۴۳ - اطاعت از دستورات رهبر:
مسئولان نظام اسلامی باید گوش به فرمان رهبر بوده و مطیع دستورات او باشند.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«کأنّی أنظر الی القائم و اصحابه فی نجف الکوفه، کانّ علی رؤوسهم الطیر»(۶۰)؛
«گویا به قائم و اصحاب او در نجفِ کوفه نظر می کنم، گویا [از شدت توجه به امام خود] بر سرهایشان پرنده نشسته است.»
و نیز در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«یتمسّحون بسرج الامام (علیه السلام) یطلبون بذلک البرکه و یحفوّن به، یقونه بأنفسهم فی الحروب، و یکفونه ما یرید فیهم»(۶۱)؛
«به زین امام (علیه السلام) دست می کشند و از آن طلب برکت می نمایند و دور او می چرخند، و با جان های خود از او در جنگ حفاظت می کنند و آنچه را که از آنان می خواهد خودشان به تنهایی انجام می دهند.»
از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«یکون لصاحب هذا الامر غیبه فی بعض هذه الشعاب. ثم أومأ بیده الی ناحیه ذی طوی، حتی اذا کان قبل خروجه بلیلتین انتهی المولی الذی یکون بین یدیه حتی یلقی بعض أصحابه فیقول: کم انتم هاهنا؟ فیقولون نحن من اربعین رجلاً، فیقول: کیف انتم لوقد رأیتم صاحبکم؟ فیقولون: والله! لو یأوی بنا الجبال لأویناه معه، ثم یأتیهم...»(۶۲)؛
«برای صاحب این امر غیبتی است در برخی از درّه ها. آنگاه به دستش به ناحیه ای از ذی طوی اشاره نمود. و چون دو شب قبل از خروج او می شود یکی از موالیان امام برخی از أصحاب حضرت (علیه السلام) را ملاقات می کند به او می گوید: شما چند نفرید در اینجا؟ می گویند: حدود چهل نفر. او می گوید: اگر صاحب خود را ببینید چه حالی دارید؟ می گویند: به خدا سوگند! اگر ما را بخواهد به کوه ها ببرد ما همراه او خواهیم بود، در آن هنگام است که حضرت به سراغ آن ها می آید...».
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«له... رجال کانّ قلوبهم زبر الحدید... هم أطوع له من الأمه لسیّدها»(۶۳)؛
«برای حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)... مردانی است که قلب های آن ها گویا پاره های آهن است، آنان نسبت به امامشان از کنیز نسبت به مولایش مطیع ترند.»
۴۴ - پرداخت بدهی بدهکاران:
حاکمان اسلامی باید بودجه ای را برای پرداخت بدهی کسانی که قدرت پرداخت آن را ندارند قرار دهند تا به این قشر از جامعه آسیبی وارد نشود.
درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از امام علی (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود:
«... فلا یترک عبدا مسلما الاّ اشتراه و اعتقه، و لا غارما الاّ قضی دینه و لا مظلمه لأحد من الناس الاّ ردّها... و لا یقتل الاّ قضی عنه دینه و الحق عیاله فی العطاء، حتی یملاء الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلما و جورا و عدوانا...»(۶۴)؛
«... هیچ بنده مسلمان نیست جز آن که او را خریده و آزاد می کند، و هیچ بدهکاری نیست جز اینکه بدهی او را می پردازد و هیچ بدهی بر مردم نیست جز آن که آن را پرداخت می کند... و اگر کسی به توسط شخصی کشته شده، دِین او را از طرفش می پردازد، و عیال او را نیز در بخشش قرار می دهد، تا این که زمین را پر از عدل و داد گرداند، همان گونه که پر از ظلم و جور و ستم شده است...».
۴۵ - امنیّت، برای پرستش خدا:
حاکمان اسلامی گرچه وظیفه دارند امنیت را در سطح جامعه گسترش دهند ولی امنیت نباید مقصود اصلی آنان باشد بلکه امنیت را به جهت پرستش خدا و اطاعت او بدانند.
خداوند متعال درباره حکومت صالحان در عصر ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می فرماید:
﴿... وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لاَ یُشْرِکونَ بِی شَیْئاً﴾ (نور: ۵۵).
«... و برای آنان بعد از خوف و ترسی که داشته اند، زمین را امن می گرداند تا مرا عبادت کرده و به من هیچ گونه شرکی نورزند.»
۴۶ - انتخاب کارگزاران باانگیزه:
حاکم اسلامی باید به دنبال نیروهای باانگیزه و با اخلاص باشد هر چند تعداد آنان کم باشد چرا که این گونه نیروها می توانند اثرگذاری بیشتری داشته باشند همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) حکومت جهانی را با ۳۱۳ نفر از یاران باانگیزه شروع خواهد کرد.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«... و قد وافاه ثلاثمائه و بضعه عشر رجلا فیبایعونه...»(۶۵)؛
«... سیصد و سیزده نفر خدمت او رسیده و با او بیعت می کنند...».
۴۷ - توجیه مردم در کارهای در دست اقدام:
مسئولان باید قبل از شروع در هر کاری مردم را در مورد آن کارها توجیه نمایند همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز چنین خواهد نمود.
از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در خطبه ای هنگام ظهورش می فرماید:
«... اذکرکم الله ایّها الناس و مقامکم بین ربّکم، و قد اکدّ المحجّه و بعث الانبیاء و انزل الکتاب، یأمرکم ان لا تشرکوا به شیئا و ان تحافظوا علی طاعته و طاعه رسوله (صلی الله علیه و آله و سلم)، و ان تحیوا ما احیا القرآن و تمیتوا ما امات، و تکونوا اعوانا علی الهدی و وزراء علی التقوی»(۶۶)؛
«... ای مردم! شما را به یاد خدا می اندازم و به جایگاه شما نزد پروردگارتان یادآوری می کنم، او بر حجت تاکید کرده و انبیا را مبعوث نموده و قرآن را نازل کرده است. شما را دستور می دهد که به او هیچ گونه شرک نورزید و بر اطاعت او و رسولش (صلی الله علیه و آله و سلم) محافظت داشته باشید، و آنچه را که قرآن احیا کرده، زنده کنید، و آنچه را از بین برده زنده نکنید و کمک کار مردم بر هدایت و تاکید کننده بر تقوا باشید.»
۴۸ - زمینه سازی برای امور غیر مترقّبه:
دولت مردان هنگامی که قرار است امری غیر مترقبه اتفاق افتد باید مردم را برای آن آماده کرده و در سطح جامعه زمینه سازی نمایند تا تحمل آن برای مردم امکان پذیر باشد.
از آن جا که غیبت امام با وجودش امری غیر مترقّبه برای شیعیان بوده است، لذا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم (علیهم السلام) مردم را با روش های مختلف از قبیل اخبار از غیبت از این موضوع مطّلع ساخته و آنان را نسبت به آن عادت داده اند.
الف) اخبار از غیبت:
امام حسن عسکری (علیه السلام) در حدیثی به احمد بن اسحاق فرمود:
«... یا احمد بن اسحاق! مثله فی هذه الامّه مثل الخضر، و مثله مثل ذی القرنین، والله لیغیبنّ غیبه لا ینجوا فیها من الهلکه الاّ من ثبّته الله (عزَّ و جلَّ) علی القول بإمامته و وفّقه للدعاء بتعجیل فرجه»(۶۷)؛
«... ای احمد بن اسحاق مَثَلِ او در این امت مَثَلِ خضر و ذوالقرنین است. به خدا سوگند! به طور حتم او غیبتی خواهد کرد که در آن از هلاکت نجات نخواهد یافت مگر کسی که خداوند (عزَّ و جلَّ) او را بر اعتقاد به امامت او ثابت قدم نموده و به دعا برای تعجیل فرجش موفق گرداند.»
ب) اتّخاذ نظام وکالت:
امام عسکری (علیه السلام) به شیعیانش فرمود:
«... و اشهدوا علی انّ عثمان بن سعید العمری وکیلی، و انّ ابنه محمد وکیل ابنی مهدیّکم»(۶۸)؛
«... و گواهی دهید بر این که عثمان بن سعید عمری وکیل من است، و همانا فرزند او محمد وکیل فرزند من مهدی شماست.»
۴۹ - انجام پروژه های بزرگ:
مسؤولان نظام اسلامی باید در حدّ توان خود پروژه های مهم را پی ریزی کرده و پیاده نمایند.
از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... لو لم یبق من الدنیا الاّ یوم واحد لطوّل الله ذلک الیوم حتی یملک رجل من اهل بیتی تجری الملاحم علی یدیه...»(۶۹)؛
«... اگر از عمر دنیا تنها یک روز باقی باشد خداوند آن روز را طولانی گرداند تا مردی از اهل بیت من مالک آن گردد و کارهای مهمی توسط او انجام گیرد...».
۵۰ - حسابرسی سریع:
مسؤولان وظیفه دارند تا به ارباب رجوع در اسرع وقت پاسخ داده و به کارهای آن ها رسیدگی کنند.
از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... و هو سریع الحساب»(۷۰)؛
«... او در کارش حسابرس سریعی است.»
۵۱ - عمل به سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در حکومت داری:
مسؤولان باید سعی و کوشش خود را به کار برده تا با الگوگیری از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در پیروی از سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) احیاگر سیره آن حضرت باشند.
از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که درباره حکومت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... ثم تکون خلافه علی منهاج النبوه...»(۷۱)؛
«... سپس خلافتی خواهد بود که بر روش نبوت و سیری نبوی است...».
۵۲ - یکسان سازی حقوق:
مسؤولان نظام اسلامی باید با تأسی و الگوگیری از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در حدّ توان خود در پرداخت حقوق کارمندان و نیز در توزیع ثروت بین مردم به مساوات رفتار نمایند.
از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... فیملأ الأرض قسطاً و عدلا کما ملئت جوراً و ظلماً، یرضی عنه ساکن السماء و ساکن الأرض، یقسم المال صحاحاً. فقال له رجل: ما صحاحاً؟ قال: بالسویه بین الناس...»(۷۲)؛
«... زمین را پر از داد و عدل خواهد کرد همان گونه که پر از جور و ظلم شده باشد، اهل آسمان و ساکنان زمین از او راضی می شوند او مال را به طور صحاح تقسیم می کند. شخصی به حضرت عرض کرد: مقصود از صحاح چیست؟ فرمود: یعنی به طور مساوی بین مردم تقسیم می نماید...».
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بعد از ذکر شروط بیعت با اصحابش می فرماید:
«... فاذا فعلتم ذلک... فعلی ان لا ألبس الاّ کما تلبسون و لا ارکب الاّ کما ترکبون و ارضی بالقلیل...»(۷۳)؛
«... چون چنین کنید پس بر من است که همان لباسی را که شما می پوشید بپوشم و همان مرکبی را که شما سوار می شوید سوار شوم و به کم راضی گردم...».
۵۳ - برطرف کردن حرص مردم:
مسؤولان و دولت مردان نظام اسلامی و عالمان جامعه باید سعی کنند تا حرص و طمع را در جامعه از بین برده و از اسراف و تبذیر و درخواست های بی مورد مردم بکاهند.
از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... و یملأ الله قلوب امه محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) غنی و یسعهم عدله حتی یأمر منادیاً فینادی فیقول: من له فی المال حاجه...»(۷۴)؛
«... و خداوند قلب های امت محمّد را پر از بی نیازی کرده و عدلش را بر آنان می گستراند تا این که کسی را دستور می دهد تا ندا دهد و او می گوید: هر کس که احتیاج به مال دارد...».
و نیز نقل شده که فرمود:
«اذا خرج المهدی القی الله تعالی الغنی فی قلوب العباد...»(۷۵)؛
«چون مهدی خروج کند خداوند متعال بی نیازی را در قلب های بندگان می اندازد...».
۵۴ - هدایای اختصاصی ممنوع:
مسئولان و دولت مردان نظام اسلامی وظیفه دارند تا با بهره گیری از سیره مهدوی از قانون تخطّی نکرده و هرگز چیزی را به عنوان هدیه اختصاصی به نور چشمی های خود ندهند.
از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود:
«اذا قام قائمنا اضمحلّت القطائع فلا قطائع»(۷۶)؛
«چون قائم ما قیام کند هدایای اختصاصی از بین رفته و هر گز چیزی به این عنوان به کسی داده نخواهد شد.»
۵۵ - گزارش از برنامه ها:
مسؤولان نظام اسلامی باید با الگوگیری از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از پروژه های مهمی که در دست اقدام دارند مردم را آگاه سازند.
از امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده که فرمود:
«انا المهدی و انا قائم الزمان، انا الذی املأها عدلا کما ملئت جوراً...»(۷۷)؛
«من مهدی و قائم زمانم. من کسی هستم که زمین را پر از عدل خواهم نمود همان گونه که که پر از ظلم شده باشد...».
مطابق این روایت، حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قبل از ظهورش از کاری که قرار است انجام دهد به مردم گزارش می دهد.
۵۶ - عقب نشینی از مواضع اصولی ممنوع:
وظیفه هر شخصیت سیاسی و دینی آن است که بر مواضع اصولی خود پافشاری کرده و هرگز از آن ها عدول ننماید مگر در جایی که مصحلت اهمّی در میان باشد.
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در کنار کوه صفا با اصحاب خود چنین عهد می بندد:
«انا معکم علی ان لا تولّوا...»(۷۸)؛
«من با شما همراهم در صورتی که از مواضع خود برنگیرد...».
۵۷ - ارتباط دائم با وزیران:
حاکم اسلامی در صورتی که افراد تحت امر خود را مطیع یافت باید با آنان ارتباط ویژه برقرار کرده و اجازه دهد تا هر وقت که خواستند به ملاقاتش بیایند.
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بعد از پیمان هایی که با کارگزاران خود می بندد می فرماید:
«... فاذا فعلتم ذلک فعلی ان لا اتخذ حاجباً»(۷۹)؛
«... چون چنین نمودید بر من است که برای خود دربان و پاسداری قرار ندهم [تا هر وقت که خواستید با من ملاقات داشته باشید].»
۵۸ - رحمت، قبل از خشونت:
حاکم اسلامی وظیفه دارد تا با الگوگیری از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، قبل از دست زدن به هر گونه اقدام عملی، افراد شرور را دعوت به بازگشت و توبه از کارهای زشت نماید و در صورتی که این طریق جواب نداد دست به اقدام عملی بزند.
از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قبل از ظهورش کسی را به سوی اهالی مکه می فرستد و به او دستور می دهد که به مردم بگو:
«یا اهل مکه! انا رسول فلان الیکم و هو یقول لکم: انّا اهل بیت الرحمه و معدن الرساله و الخلافه...»(۸۰)؛
«ای اهالی مکه! من فرستاده فلان شخص [حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)] به سوی شمایم و پیام او به شما این است که ما اهل بیت رحمت و معدن رسالت و خلافتیم...».
۵۹ - سرعت در کارها و پروژه ها:
امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از جمله موفقیت هایش در عصر ظهور، سرعت در کارهایش می باشد، و این موضوعی است که در علوم سیاسی نیز مورد توجه قرار گرفته است، و لذا دولت مردان و کارگزاران نظام اسلامی نیز می تواند با الگو گرفتن از سیاست های کلان حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با تسریع در پروژه ها به موفقیت دست یابند.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«أما و الله لیغیبنّ عنکم مهدیّکم... ثم یقبل کالشهاب الثاقب فیملؤها عدلا و قسطاً کما ملئت جوراً و ظلماً»(۸۱)؛
«آگاه باشید! به خدا سوگند! به طور حتم مهدی شما از بین شما غایب خواهد شد... سپس همانند شهاب سنگ های آسمانی که سرعتی شگفت آور دارند روی آورده و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد همان گونه که پر از ظلم و جور شده باشد.»
۶۰ - استحکام حکومت با بر طرف کردن ظلم:
وظیفه دولت مردان اسلامی در جامعه مهدوی نابودی ظلم و تعدّی و تجاوز و عدالت محوری است و این که سعی کنند تا با ظالم برخورد کرده و ریشه او را بخشکانند، از این طریق است که اهالی کشورها با میل و رغبت به او تمایل خواهند نمود، همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با ریشه کردن ظلم و اهلش، کشورها را تصرف خواهد کرد.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... ویبعث المهدی جنوده الی الآفاق و یمیت الجور و اهله و تستقیم له البلدان...»(۸۲)؛
«... مهدی لشکرش را به اطراف می فرستد و ظلم و اهلش را نابود کرده و [اهالی] کشورها مطیع او می گردند...».
۶۱ - استفاده از سلسله مراحل:
امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در عصر غیبت صغری از آنجا که قرار بود از عموم مردم تا حدودی غایب باشند لذا ارتباط خود را با مردم از راه تعیین سلسله مراحل انجام می داد، به این نحو که وکلا رابط بین مردم و سفرا بوده و سفیران حلقه وصل بین امام و وکیل به حساب می آمدند، و این روش را باید مسؤولان نیز به جهت حفظ جان خود و تسریع در کارهای مردم دنبال کنند.
نکته دیگری که از این روش حضرت استفاده می شود این که نباید حاکم اسلامی تمام کارهای مردم را به وزیران و استانداران واگذار کند بلکه باید تدبیری اندیشد تا قسمتی از نامه ها به خودش برسد همان کاری که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) انجام می داد.
۶۲ - باصلابت و هیبت:
مسؤولان نظام اسلامی باید باصلابت و هیبت با افراد برخورد داشته تا رعیت به فرمان آن ها بوده و نافرمانی نکنند.
نقل شده که امام باقر (علیه السلام) این آیه را زیاد قرائت می کرد: ﴿بَعَثْنَا عَلَیْکمْ عِبَاداً لَّنا أُولِی بَأْس شَدِید﴾، آنگاه فرمود:
«و هو القائم و اصحابه اولی بأس شدید»(۸۳)؛
«مقصود، قائم و اصحاب اوست که شوکت و هیبت و صلابت دارند.»
۶۳ - گزارش از کارهای انجام شده:
دولت مردان باید کارهایی را که انجام داده اند به مردم گزارش دهند تا اطمینان مردم را به خود جلب کنند.
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... فیریکم کیف عدلُ السیره...»(۸۴)؛
«... او به شما نشان خواهد داد که رفتار عادلانه چطور خواهد بود...».
۶۴ - جلوگیری از ظلم:
مسئولان قضایی نظام اسلامی و قضات باید چنان عدالت گستر باشند که کسی جرأت ظلم و تعدی به افراد را نداشته باشد.
از امام رضا (علیه السلام) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... و هو صاحب الغیبه قبل خروجه، فاذا خرج أشرقت الأرض بنوره، و وضع میزان العدل بین الناس فلا یظلم احدٌ احداً...»(۸۵)؛
«... و او قبل از خروجش غائب گردد، و چون ظهور نماید زمین را به نورش پرتوافکنی نماید، و ترازوی عدل را بین مردم قرار دهد تا مردم به یکدیگر ظلم نکنند...».
۶۵ - تشویق کارگزاران مخلص:
دولت مردان اسلامی وظیفه دارند تا با الگوگیری از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کارگزاران مخلص و متعهد را تشویق و تمجید نمایند.
از امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده که در توقیعی به شیخ مفید رحمه الله فرمود:
«للأخ السدید، و الولی الرشید، الشیخ المفید، أبی عبد الله محمّد بن محمّد بن النعمان، أدام الله اعزازه... امّا بعد: سلام علیک أیّها الولی المخلص فی الدین، المخصوص فینا بالیقین...»(۸۶)؛
«به برادری که مورد تأیید بوده و دوست رشید ما، ابوعبدلله محمّد بن نعمان که خداوند عزّتش را مستدام گرداند... امّا بعد، سلام بر تو ای دوست دینی مخلص ما و کسی که در راه ما به یقین مخصوص رسیده ای...».
همچنین در ادامه نامه آمده است:
«... و نُعْلِمک - أدام الله توفیقک لنصره الحق و أجزل مثوبتک علی نطقک عنّا بالصدق - انّه قد أُذِن لنا فی تشریفک بالمکاتبه، و تکلیفک ما تؤدّیه عنّا إلی موالینا قِبَلک...»(۸۷)؛
«... به تو اعلام می دارم - خداوند توفیقت را برای یاری حق مستدام گردانیده و به جهت صداقت در گفتارت تو را جزای خیر دهد -، به ما اجازه داده شده تا شما را مشرّف به نوشتن نامه نماییم و در آن تو را مکلّف به ادای وظایفی کرده ایم که باید به شیعیانمان برسانی...».
۶۶ - خبر گرفتن از احوال مردم:
مسؤولان بلندپایه نظام اسلامی گرچه به جهت وظایف سنگینی که بر عهده دارند و نیز به جهت مسایل امنیتی که در نظر می گیرند نمی توانند با مردم ارتباط نزدیک داشته باشند ولی وظیفه دارند تا اطلاعات دقیقی از وضعیت و مشکلات مردم داشته و از آن ها آگاه باشند.
از امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده که در توقیعی به شیخ مفید رحمه الله فرمود:
«نحن و ان کنّا نائین بمکاننا النائی عن مساکن الظالمین، حَسْبَ الذی اراناه الله تعالی لنا من الصلاح و لشیعتنا المؤمنین فی ذلک ما دامت دوله الدنیا للفاسقین، فانّا نحیط علماً بأنبائکم، و لا یعزب عنّا شیء من اخبارکم و معرفَتِنا بالذلّ الذی اصابکم...»(۸۸)؛
«... ما گرچه به جهت دور ماندن از مکان های ظالمین از شما دوریم به جهت مصلحتی که خداوند متعال برای ما تدارک دیده است، ولی اطلاع کامل از احوال شما داشته و هرگز چیزی از اخبار شما و مصیبت هایی که بر شما وارد می شود بر ما مخفی نخواهد بود...».
۶۷ - دفاع از مالکیت خصوصی:
وظیفه مسؤولان نظام اسلامی این است که مالکیت خصوصی را پاس داشته و از آن حراست نمایند مگر آنکه در موردی تشخیص دهند که اموال به دست آمده از راه نامشروع بوده است.
از امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده که در جواب مسائل اسدی فرمود:
«فلا یحلّ لأحد ان یتصرّف من مال غیره بغیر إذنه»(۸۹)؛
«هیچ کس حق ندارد تا بدون اجازه در مال مردم تصرف نماید.»
۶۸ - به کارگیری نیروهای جوان:
غالب اصحاب امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) جوان هستند و لذا مسئولان نظام اسلامی باید در کارهای بزرگ، بیشتر از نیروهای جوان بهره گیرند.
از امیرمؤمنان نقل است که فرمود:
«اصحاب المهدی شباب لا کهول فیهم الّا مثل کحل العین و الملح فی الزاد و اقلّ الزاد الملح»(۹۰)؛
«اصحاب مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) جوان اند و در میان آن ها سال دار وجود ندارد مگر به اندازه سرمه چشم و نمک در زاد و توشه، که کمترین زاد و توشه نمک است.» و این ممکن است که به دو جهت باشد؛
الف) به جهت اقتضای وقت ظهور که به افراد پر انرژی و نیرو احتیاج است.
ب) در آن عصر و زمان به جوانان بیشتر احتیاج است تا با عقل و تدبیر و علم خود جامعه را اداره کنند.
۶۹ - اهل کوشش و تلاش:
مسئولان نظام اسلامی باید همیشه آماده خدمت و تلاش بوده و هرگز در این راه از خود سستی نشان ندهند همان گونه که کارگزاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) این گونه می باشند.
از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«یجمع الله له من أقاصی البلاد علی عده اهل بدر... کداّدون، مجدّون فی طاعته»(۹۱)؛
«خداوند برای او از دورترین کشورها به تعداد اهل بدر [سیصد و سیزده نفر] جمع می کند، که همگی اهل کوشش و جدّیت در راه اطاعت او هستند.»
از امام سجاد (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«المفقودون عن فرشهم ثلاثمائه و ثلاثه عشر رجلا، عدّه اهل بدر، فیصبحون بمکه...»(۹۲)؛
«کسانی که از رختخوابشان جدا شده اند سیصد و سیزده نفرند به عدد اهل بدر، که صبح هنگام در مکه هستند...».
۷۰ - گسترش علم:
مسئولان نظام اسلامی باید برای گسترش علوم مختلف سرمایه گذاری کرده و بودجه خاصّی را برای آن در نظر گیرند همان گونه که یکی از کارهای مهم امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بعد از ظهور، گسترش علم است.
از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... یملأ الله (عزَّ و جلَّ) به الأرض نوراً بعد ظلمتها و عدلا بعد جورها و علماً بعد جهلها»(۹۳)؛
«... خدای (عزَّ و جلَّ) به واسطه او زمین را بعد از تاریکی پر از نور کرده و پس از ظلم پر از عدل نموده و پس از جهل پر از علم نماید.»
۷۱ - فروتنی نسبت به برادران دینی:
مسئولان در نظام اسلامی باید در مقابل ملّت متواضع بوده ولی در مقابل دشمنان ایستادگی نموده و تسلیم خواسته های نامشروع آن ها نشوند.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که درباره اوصاف حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«اذلّه علی المؤمنین، اعزّه علی الکافرین»(۹۴)؛
«در برابر مؤمنان ذلیل و در مقابل کافران با عزّت است.»
۷۲ - مقابله با جاهلان:
مسئولان نظام اسلامی باید سرسختانه با افراد جاهل برخورد کرده و در مقابل آن ها بایستند.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«انّ قائمنا استقبل من جهله الناس اشّد ممّااستقبله رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) جهّال الجاهلیه»(۹۵)؛
«همانا قائم ما در مقابل جاهلان از مردم بیش از آنکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در مقابل جاهلان جاهلیت ایستاد، ایستادگی می کند.»
۷۳ - شروع کارهای بزرگ با توکل بر خدا:
مسئوان نظام اسلامی با تأسی به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باید سعی کنند کارهای مهم را با توکل بر خدا و از مکان های شریف شروع نمایند همان گونه که حضرت کار خود را هنگام ظهور از مسجدالحرام و بین رکن و مقام شروع می کند.
شیخ مفید (صلی الله علیه و آله و سلم) به سندش از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرموده:
«لکأنّی فی یوم السبت العاشر من المحرّم قائماً بین الرکن و المقام...»(۹۶)؛
«گویا در روز شنبه دهم از محّرم حضرت را مشاهده می کنم که بین رکن و مقام ایستاده است.»
و در روایتی دیگر از امام باقر (علیه السلام) آمده است:
«... و القائم یومئذ بمکه. قد اسند ظهره الی البیتِ الحرّام مستجیرِاً...»(۹۷)؛
«... و قائم در آن روز در مکه است و پشت خود را بر خانه خدا تکیه داده و به آن پناه خواهد برد.»
از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«ثم یَظهر المهدی بمکه عند العشاء و معه رایه رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و قمیصه و سیفه و علامات و نور و بیان، فاذا صلّی العشاء نادی بأعلی صوته...»(۹۸)؛
«سپس مهدی در مکه هنگام عشاء ظهور می کند در حالی که همراه او پرچم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و لباس و شمشیر او و نشانه ها و نور و بیان است، و چون نماز عشا را بجای آورد با صدای بلند ندا دهد...».
۷۴ - نهراسیدن از تنهایی:
دولت مردان جامعه اسلامی در صورت تشخیص حق باید به دنبال آن بوده و در مسیر آن نباید از تنهایی و ملامت هراسی داشته باشند.
از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده که فرمود:
«الحق معنا فلن یوحشنا من قعد عنّا»(۹۹)؛
«حق با ماست، هر کس از ما کناره گیرد ما را به وحشت نمی اندازد.»
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که درباره یاران و کارگزاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«... لا یستوحشون الی احد...»(۱۰۰)؛
«... از هیچ کس وحشت و ترس ندارند...».
و درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است:
«... و لا یأخذه فی الله لومه لائم»(۱۰۱)؛
«در راه خدا از ملامت هیچ ملامت کننده ای واهمه ندارد.»
۷۵ - ترجیح مصلحت اهم بر مهم:
مسئولان و حاکمان اسلامی باید در تصمیم گیری های خود مصالح مهم تر را در نظر گرفته و مصلحت مهم را فدای مصلحت مهم تر نمایند.
با وجود آن که ارتباط مردم با حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) دارای اثرات و برکات بی شماری است و مصلحت مهمی دارد ولی از آنجا که در این عصر و زمان مصلحت اهّم در غیبت اوست لذا حضرت (علیه السلام) در پس پرده غیبت به سر می برد.
امام عسکری (علیه السلام) در حدیث مبسوطی به احمد بن اسحاق فرمود:
«... یا أحمد بن إسحاق! مثله فی هذه الأمّه مثل الخضر (علیه السلام) و مثله مثل ذی القرنین، و الله لیغیبنّ غیبه لا ینجو فیها من الهلکه إلاّ من ثبّته الله (عزَّ و جلَّ) علی القول بإمامته، و وفّقه فیها للدعاء بتعجیل فرجه...»(۱۰۲)؛
«... ای احمد بن اسحاق! مَثل او در این امّت مَثل خضر (علیه السلام) و مثلش مثل ذوالقرنین است. به خدا سوگند! هر آینه غیبتی خواهد نمود که تنها کسانی که خداوند آنان را بر قول به امامت او ثابت کرده، و به دعا بر تعجیل فرجش موفق ساخته، هلاک نخواهند شد...».
و نیز فرمود:
«... أما انّ لولدی غیبه یرتاب فیها النّاس إلاّ من عصمه الله (عزَّ و جلَّ)»(۱۰۳)؛
«... آگاه باشید! همانا برای فرزندم غیبتی خواهد بود که در آن مردم شک خواهند کرد جز کسانی که خداوند (عزَّ و جلَّ) آن ها را حفظ کرده باشد.»
۷۶ - همکاری با مصلحان جهان:
هر گاه درصدد اقدامی بزرگ و در سطح جهانی هستیم باید از مصلحان جهان کمک گرفته و با آن ها در این امر بزرگ شریک شویم، همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با حضرت مسیح (علیه السلام) در برپایی حکومت عدل توحیدی همکاری خواهند کرد، گرچه رهبری آن با امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.
از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود؛
«کیف انتم اذا نزل ابن مریم فیکم و امامکم منکم»(۱۰۴)؛
«شما را چگونه است اگر فرزند مریم بر شما وارد شود ولی امام شما از میان شماست.»
ابن عباس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده که فرمود:
«... والذی بعثنی بالحق بشیراً لو لم یبق من الدنیا الاّ یوم واحد لطوّل الله ذلک الیوم حتی یخرج فیه وَلدی المهدی، فینزل روح الله عیسی بن مریم فیصّلی خلفه...»(۱۰۵)؛
«... قسم به کسی که مرا به حق به عنوان بشارت دهنده مبعوث کرد، اگر از دنیا به جز یک روز باقی نمانده باشد خداوند آن روز را طولانی کند تا در آن فرزندم مهدی خروج کند و عیسی فرود آید و پشت سرش نماز گذارد...».
۷۷ - امانت داری:
حاکمان اسلامی و عموم مردم باید امانت دار باشند همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چنین خواهد بود.
درباره آن حضرت آمده است:
«... القائد العادل الحافظ لما استودع»(۱۰۶)؛
«... رهبری عادل که نگه دار آن چیزی است که نزد او به امانت گذاشته شده است.»
۷۸ - خداشناس و دین دار:
مسئولان و کارگزاران نظام اسلامی باید خداشناس و دین دار و اهل انس با قرآن باشند.
درباره اصحاب و کارگزاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از امام علی (علیه السلام) چنین وارد شده است:
«... و هم الذین وحدّوا الله حق توحیده...»(۱۰۷)؛
«... و آنان کسانی هستند که حقیقتاً به توحید و یگانگی رسیده اند.»
از امام علی (علیه السلام) نقل شده که درباره یاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود:
«ویحاً لطالقان؛ فانّ لله (عزَّ و جلَّ) بها کنوزاً لیست من ذهب و لا فضه، و لکن بها رجال مؤمنون عرفوا الله حق معرفته، و هم ایضاً انصار المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فی آخر الزمن»(۱۰۸)؛
«آه از طالقان! زیرا در آنجا برای خدای (عزَّ و جلَّ) گنج هایی نهفته که از جنس طلا و نقره نیست، بلکه در آنجا مردان مؤمنی هستند که به طور حقیقی خدا را شناخته اند. و آنان یاوران مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در آخرالزمان اند.»
از حضرت امیرمؤمنان (علیه السلام) درباره کارگزاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده که فرمود:
«... تُجْلی بالتنزیل ابصارهم و یُرمْی بالتفسیر فی مسامعهم، و یُغْبَقُونَ کأسَ الحکمه بَعد الصَبوح»(۱۰۹)؛
«... و دیده هاشان به تفسیر قرآن که شنوند روشن شود [چنان چه باید]. بام و شام جام های حکمت نوشند.»
۷۹ - حرکت برای پیاده کردن دین:
برای تبلیغ دین اسلام باید حرکت کرد و دین را در تمام جاهایی که امکان دارد پیاده نمود.
درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است:
«لایبقی موضع قدم الاّ وطئه و اقام فیه الدین الواجب لله»(۱۱۰)؛
«هیچ کجا نیست جز آنکه قدم می گذارد و دین واجب الهی را بر پا می نماید.»
۸۰ - اقامه دلیل و برهان:
مسئولان نظام اسلامی باید برای کارهایی که انجام داده یا قرار است انجام دهند و یا ادعایی که دارند برای مردم اقامه دلیل و برهان نموده و آنان را توجیه نمایند.
درباره حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است:
«یملأ الأرض عدلا و قسطاً و نوراً و برهاناً یدین له عرض البلاد و طولها، لا یبقی کافر الاّ آمن و لا طالح الاّ صلح»(۱۱۱)؛
«او زمین را پر از عدل و داد و نور و برهان خواهد کرد به حیثی که همه جهان پیرو او خواهند شد، و هر کافری ایمان آورده و هر انسان پستی صالح خواهد شد.»
۸۱ - دعوت به تولی و تبری:
حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در عصر ظهور مردم را به ولایت حضرت علی (علیه السلام) و برائت از دشمنانش دعوت می کند، و ما نیز که زمینه سازان ظهور او هستیم وظیفه داریم این هدف را گسترش دهیم.
در حدیثی آمده است:
«یدعو الناس الی کتاب الله و سنه نبیّه و الولایه لعلی بن ابی طالب و البرائه من عدوّه»(۱۱۲)؛
«او مردم را به کتاب خدا و سنت پیامبرش و ولایت علی بن ابی طالب (علیه السلام) و برائت از دشمنانش دعوت می کند.»
۸۲ - عرضه اسلام بر مخالفان:
ما وظیفه داریم که اسلام را بر مخالفان خود از یهود و نصارا و... عرضه نماییم.
عبد الله بن بکیر می گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره آیه: ﴿وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِی السَّماوَاتِ وَالارْضِ طَوْعاً وَکرْهاً﴾؛ (و تمام کسانی که در آسمان ها و زمین هستند، از روی اختیار یا از روی اجبار، در برابرِ [فرمان] او تسلیمند.) سؤال کردم. حضرت فرمود:
«انزلت فی القائم (علیه السلام) اذا خرج بالیهود و النصاری و الصائبین و الزنادقه و اهل الرده و الکفار فی شرق الأرض و غریها، فعرض علیهم الإسلام...»(۱۱۳)؛
«این آیه درباره حضرت قائم (علیه السلام) است، هر گاه بر یهود و نصارا و صائبین و زنادقه و اهل ارتداد و کافران در شرق و غرب عالم ظهور کند، اسلام را بر آنان عرضه می نماید...».
۸۳ - مقابله با بدعت ها:
مسئولان نظام اسلامی وظیفه دارند در مقابل بدعت ها و کارهای ناشایستی که در جامعه انجام گرفته است عکس العمل نشان داده و برابر آن ها بایستند.
در حدیثی آمده است:
«... و یمیت الله (عزَّ و جلَّ) به و بأصحابه البدع والباطل...»(۱۱۴)؛
«... خدای عزوجل به واسطه او و اصحابش بدعت ها و باطل را از بین می برد...».
۸۴ - قوت قلب:
دولت مردان نظام اسلامی باید در مقابل مشکلات و دشمنان استقامت داشته و با قوت قلب به مقابله با آن ها بپردازند.
از امام صادق (علیه السلام) درباره کارگزاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده که فرمود:
«له... رجال کأنّ قلوبهم زبر الحدید...»(۱۱۵)؛
«برای حضرت... مردانی است که قلب هایشان همانند قطعه های آهن است...».
۸۵ - روحیه شهادت طلبی:
حاکم اسلامی باید افرادی را به عنوان وزیر و کاگزار انتخاب کند که روحیه جانفشانی برای اسلام و ملت داشته و با این حالت درصدد خدمت به مردم باشند.
از امام صادق (علیه السلام) درباره اصحاب و یاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل شده که فرمود:
«و هم من خشیه الله مشفقون، یدعون بالشهاده، یتمنون ان یقتلوا فی سبیل الله، شعارهم یالثارات الحسین (علیه السلام)، اذا ساروا یسیر الرعب أمامهم مسیره شهر»(۱۱۶)؛
«و آنان از خشیت خداوند ترسانند، دعوت به شهادت می نمایند، و آرزو دارند که در راه خدا به شهادت برسند، شعار آنان "یالثارات الحسین (علیه السلام) " است، و چون حرکت کنند تا مسیر یک ماه، رعب و وحشت جلو آن ها حرکت خواهد کرد.»
۸۶ - مواظبت از نخبگان:
مسئولان نظام اسلامی وظیفه دارند تا برای افراد نخبه جامعه از ابتدا سرمایه گذاری کرده و آنان را حفظ نمایند تا به دست دشمنان نیفتند.
خداوند متعال از آن جهت که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) حجت خلق بوده و ذخیره او برای روز ظهور است لذا او را از کودکی نگه داشته و تحت الحفظ قرار داده است.
احمد بن اسحاق بن سعد اشعری می گوید:
«دخلت علی ابی محمّد الحسن العسکری (علیه السلام) و انا ارید ان اسأله عن الخلف من بعده، فقال لی مبتدئاً: یا احمد ابن اسحاق! انّ الله تبارک و تعالی لم یخل الارض منذ خلق آدم و لا یخلیها الی ان یقوم الساعه، من حجه لله علی خلقه، به یدفع البلاء عن اهل الأرض، و به ینزّل الغیث و به یخرج برکات الأرض.
قال: فقلت: یابن رسول الله! فمن الخلیفه و الامام بعدک؟ فنهض (علیه السلام) مسرعاً فدخل البیت، ثم خرج و علی عاتقه غلام کانّ وجهه القمر لیله البدر من ابناء ثلاث سنین، و قال: یا احمد بن اسحاق! لولا کرامتک علی الله و علی حججه ما عرضت علیک ابنی هذا، انّه سمّی رسول الله (علیه السلام) و کنّیه الذی یملأ الأرض قسطاً و عدلا کما ملئت ظلماً و جوراً". یا احمد ابن اسحاق! مَثَله فی هذه الأمه مثل الخضر (علیه السلام) و مثله مثل ذی القرنین، و الله لیغیبنّ غیبه لاینجو من الهلکه فیها الاّ من ثبّته الله تعالی علی القول باماته و وفّقه للدعاء بتعجیل فرجه.
قال احمد بن اسحاق: فقلت له: یا مولای! فهل من علامه یطمئن الیها قلبی؟ فنطق الغلام بلسان عربی فصیح فقال: انا بقیه الله فی ارضه و المنتقم من اعدائه، فلا تطلب اثراً بعد عین...»(۱۱۷)؛
«بر ابومحمّد حسن عسگری (علیه السلام) وارد شدم و می خواستم از او در باره جانشین بعدش سؤال کنم. حضرت ابتدا به سخن کرده و فرمود: ای احمد بن اسحاق! همانا خداوند تبارک و تعالی زمین را هنگام خلقت آدم تا کنون از حجت بر خلق از جانب خود، خالی نگذاشته و تا روز قیامت نیز خالی نخواهد گذاشت، و به اوست که بلاها را از اهالی زمین دفع می کند و باران می بارد و برکات زمین را بیرون می ریزد.
او می گوید: عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! جانشین و امام بعد از شما کیست؟ حضرت (علیه السلام) سریعاً برخواست و داخل اتاق شد، سپس بازگشت در حالی که بر روی دوش او کودکی سه ساله همانند ماه شب چهارده بود. حضرت فرمود: ای احمد ابن اسحاق! اگر حرمت تو نزد خدا و حجت هایش نبود این فرزندم را به تو نشان نمی دادم، همانا او هم نام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و هم کینه اوست و زمین را پر از داد و عدل خواهد کرد همان گونه که از ظلم و جور پر شده باشد. ای احمد بن اسحاق! مَثَل او در این امت مثل خضر (علیه السلام) و ذوالقرنین است، به خدا سوگند! او به طور حتم غیبتی خواهد کرد که در آن از هلاکت نجات پیدا نخواهد کرد مگر کسی که خداوند متعال او را بر اعتراف به امامتش ثابت قدم گرداند و او را موفّق برای دعا به تعجیل فرجش کند.
احمد بن اسحاق می گوید: به حضرت عرض کردم: ای مولای من! آیا نشانه ای است که قلبم به آن اطمینان پیدا کند؟ در این هنگام بود که آن کودک به زبان عربی فصیح به سخن آمد و فرمود: من بازمانده خداوند در روی زمین و انتقام گیرنده او از دشمنانش می باشم، پس بعد از این دیدار به دنبال اثری از من مباش...».
پاورقی:
-----------------
(۱) سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۳۶۸، ح ۴۰۸۸، بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۸۷، کشف الغمه، ج ۳، ص ۲۷۸.
(۲) بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۳۳۶، ح ۷۱، الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۸۴۰، ح ۵۷.
(۳) اکمال الدین، ص ۲۸۶، باب ۲۵، ح ۲، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۷۲، ح ۱۴، الخرائج و الجرائح، ج ۳، ص ۱۱۴۸.
(۴) غیبت نعمانی، ص ۳۱۴ و ۳۱۵، ح ۷، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۹، ح ۱۵۵.
(۵) بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۳۵۴، ۱۱۴، غیبت نعمانی، ص ۲۳۳.
(۶) کمال الدین، ص ۶۴۷، ح ۷؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۸، ح ۲۰.
(۷) اقبال الاعمال، ج ۱، ص ۵۰۹.
(۸) بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۴.
(۹) نهج البلاغه، خطبه ۱۳۸، بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۱۳۰، ح ۲۵.
(۱۰) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۸۲.
(۱۱) کافی، ج ۱، ص ۴۱۱، ح ۴، بحار الأنوار، ج ۴۷، ص ۵۵، ح ۹۲.
(۱۲) الغیبه، نعمانی، ص ۳۱۸، ح ۳، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۶۴، ح ۱۳۹.
(۱۳) کافی، ج ۱، ص ۲۵، ح ۲۱، کمال الدین، ص ۶۷۵، ح ۳۰، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۳۶، ح۷۱.
(۱۴) الحاوی للفتاوی، سیوطی، ج ۲، ص ۷۷.
(۱۵) کشف الغمّه، ج ۲، ص ۲۷۰.
(۱۶) البرهان، ص ۱۵۷.
(۱۷) غیبت نعمانی، ص ۲۴۱، ح ۳۷.
(۱۸) کشف الغمه، ج ۳، ص ۲۷۲، بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۸۳.
(۱۹) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۶۹، ح ۱۵۸، اقبال الاعمال، ج۳، ص ۱۱۷.
(۲۰) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۷۴، ح ۲۴، الغیبه، طوسی، ص ۱۷۹، ح ۱۳۷.
(۲۱) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۷۵، ح ۲۹، الغیبه، طوسی، ص ۱۸۵، ح ۱۴۴.
(۲۲) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۷۴، ح ۲۴، الغیبه، طوسی، ص ۱۷۹، ح ۱۳۷.
(۲۳) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۶۲، ح ۱۳۱، الغیبه، نعمانی، ص ۲۹۷.
(۲۴) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۶۹، ح ۱۵۸.
(۲۵) الغیبه، طوسی، ص ۴۶۸، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۳۰، ح ۵۲.
(۲۶) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۷۳، ح ۱۶۶.
(۲۷) کشف الغمه، ج ۳، ص ۲۹۵.
(۲۸) منتخب الأثر، ص ۵۷۸.
(۲۹) منتخب الأثر، ص ۵۹۲، ح ۴.
(۳۰) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۸، ح ۲۰، کمال الدین، ص ۶۴۷، ح ۷.
(۳۱) کشف الغمه، ج ۳، ص ۲۶۹، بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۸۰.
(۳۲) کشف الغمه، ج ۳، ص ۴۷۱.
(۳۳) کشف الغمه، ج ۲، ص ۴۶۹.
(۳۴) احتجاج، ج ۲، ص ۳۲۳؛ الخرائج و الجرائج، ج ۲، ص ۹۰۳؛ بحار الأنوار، ج۵۳، ص ۱۷۵، ح۷.
(۳۵) بشاره المصطفی، ص ۳۸۳.
(۳۶) منتخب الأثر، ص ۵۹۳، ح ۴.
(۳۷) بحار الأنوار، ج ۴۸، ص ۳۰۵.
(۳۸) کمال الدین، ص ۳۷۸، ح ۲، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۸۳، ح ۱۰.
(۳۹) یوم الخلاص، ج ۲، ص ۶۵.
(۴۰) دلائل الامامه، ص ۵۵۵.
(۴۱) بشاره المصطفی، ص ۳۱۸، ح ۳۱.
(۴۲) نهج البلاغه، خطبه ۱۳۸، بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۱۳۰، ح ۲۵.
(۴۳) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۱۲۰.
(۴۴) الارشاد، مفید، ج ۲، ص ۳۸۴، بحار الأنوار، ج ۵۳، ص ۳۳۸، باب ۲۷.
(۴۵) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۱۲۰، ح ۲۳.
(۴۶) کمال الدین، ج ۱، ص ۱۵۵، بحار الأنوار، ج ۳۶، ص ۲۰۷، باب ۴۰.
(۴۷) الارشاد، مفید، ج ۲، ص ۳۷۹.
(۴۸) کشف الغمه، ج ۲، ص ۴۶۳.
(۴۹) کافی، ج ۸، ص ۳۹۶، ح ۵۹۷.
(۵۰) کافی، ج ۱، ص ۴۲۹، ح ۸۳.
(۵۱) کافی، ج ۱، ص ۴۲۹، ح ۸۳.
(۵۲) بحار الأنوار، ج ۳۶، ص ۳۰۷، باب ۴۱.
(۵۳) منتخب الأثر، ص ۲۱۰.
(۵۴) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۸۲و۹۲.
(۵۵) اکمال الدین، ص ۴۷۵؛ بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۶۷، ح ۵۳.
(۵۶) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۳۴.
(۵۷) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۱۲۰.
(۵۸) الغیبه، نعمانی، ص ۲۳۹.
(۵۹) مستدرک حاکم، ج ۴، ص ۵۵۴.
(۶۰) اثبات الهداه، ج ۳، ص ۵۸۵، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۸۶.
(۶۱) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۰۷، باب ۲۶.
(۶۲) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۴۱.
(۶۳) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.
(۶۴) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۲۴، ح ۸۷.
(۶۵) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۳۷، ح ۷۷.
(۶۶) الملاحم و الفتن، ص ۱۳۷، باب ۳۰.
(۶۷) کمال الدین، ج ۲، ص ۳۸۴، باب ۳۸.
(۶۸) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۳۴۵، ح ۱.
(۶۹) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۸۳؛ عقد الدرر، ص ۶۲، کشف الغمه، ج ۲، ص ۴۷۲.
(۷۰) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۸۳، ح ۲۸.
(۷۱) مسند احمد، ج ۴، ص ۲۷۳.
(۷۲) مسند احمد، ج ۳، ص ۳۷؛ کشف الغمه، ج ۲، ص ۴۸۳، بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۸۱، باب ۱.
(۷۳) منتخب الأثر، ص ۱۵۴.
(۷۴) مسند احمد، ج ۳، ص ۳۷؛ کشف الغمه، ج ۳، ص ۴۸۳.
(۷۵) ملاحم، ابن طاووس، ص ۷۱.
(۷۶) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۰۹، ح ۴۰۹؛ قرب الإسناد، ص ۳۹.
(۷۷) غیبت، طوسی، ص ۲۵۳، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱، باب ۱۸.
(۷۸) منتخب الأثر، ص ۱۵۴.
(۷۹) منتخب الأثر، ص ۱۵۴.
(۸۰) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۰۷.
(۸۱) اکمال الدین، ج ۲، ص ۳۴۱، باب ۳۳، ح ۲۲.
(۸۲) الفتاوی الحدیثیه، ص ۳۱.
(۸۳) بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۵۷.
(۸۴) نهج البلاغه، ص ۴۲۵.
(۸۵) اکمال الدین، ص ۳۷۱، باب ۳۵.
(۸۶) احتجاج، ص ۴۹۵.
(۸۷) احتجاج، ص ۴۹۵.
(۸۸) احتجاج، ص ۴۹۵.
(۸۹) کمال الدین، ص ۵۲۱، ح ۲۹.
(۹۰) غیبت، طوسی، ص ۲۸۴؛ بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۳۴.
(۹۱) کمال الدین، ج ۱، ص ۲۶۸، باب ۲۴، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۱۰.
(۹۲) کمال الدین، ص ۶۵۴، ح ۲۱، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۲۳، باب ۲۷.
(۹۳) کمال الدین، ص ۲۶۰، بحار الأنوار، ج ۳۶، ص ۲۵۲، باب ۴۱.
(۹۴) غیبت، نعمانی، ص ۳۱۶، باب ۲۱، ح ۱۳.
(۹۵) غیبه، نعمانی، ص ۲۹۶، باب ۱۷، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۶۲.
(۹۶) ارشاد، مفید، ج ۲، ص ۳۷۹.
(۹۷) غیبت نعمانی، ص ۲۷۹، ح ۶۷.
(۹۸) الصراط المستقیم، ج ۲، ص ۲۲۵، فصل ۱، الحاوی للفتاوی، سیوطی.
(۹۹) غیبت، طوسی، ص ۲۸۵، فصل۴؛ الاحتجاج، ج۲، ص ۴۶۶؛ بحار الأنوار، ج۵۳، ص ۱۷۸، ح۹.
(۱۰۰) مستدرک حاکم، ج ۴، ص ۵۵۴.
(۱۰۱) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۵۴.
(۱۰۲) کمال الدین، ص ۳۸۴؛ بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۳و۲۴، ح ۱۶.
(۱۰۳) کمال الدین، ص ۴۰۹؛ بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۱۶۰، ح ۶.
(۱۰۴) صحیح بخاری، باب نزول عیسی بن مریم، ج۲، ص ۱۵۸، بحار الأنوار، ج۱۴، ص ۳۴۴، باب۲۳.
(۱۰۵) کمال الدین، ج ۱، ص ۲۸۰، باب ۲۴؛ فرائد السمطین، ج ۲، ص ۳۱۲.
(۱۰۶) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۶۹، ح ۱۵۸.
(۱۰۷) بشاره الاسلام، ص ۲۵۹.
(۱۰۸) البیان، گنجی شافعی، ص ۱۰۶، بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۸۷، باب ۱.
(۱۰۹) نهج البلاغه، خطبه ۱۵۰؛ بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۱۱۷.
(۱۱۰) یوم الخلاص، ج ۲، ص ۶۳۶.
(۱۱۱) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۸۰، ح ۶.
(۱۱۲) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۴۲.
(۱۱۳) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۴۰.
(۱۱۴) بحار الأنوار، ج ۲۴، ص ۱۶۵، ح ۹.
(۱۱۵) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.
(۱۱۶) بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۰۷؛ مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۱۱۴.
(۱۱۷) کمال الدین، ج ۲، ص ۳۸۴، باب ۳۸.
