﴿وَلا یکونُوا کالَّذِینَ أُوتُوا الْکتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیهِمُ الأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَکثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ﴾ (الحدید: ۱۶)

قوله تعالی:

﴿وَلا یکونُوا کالَّذِینَ أُوتُوا الْکتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیهِمُ الأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَکثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ﴾ (الحدید: ۱۶)

ترجمه آیه:

(... وهمچون کسانی نباشند که از پیش، کتاب آسمانی بر ایشان آمد؛ پس دوران طولانی (فترت) بر آنها گذشت ودلهاشان سختی گرفت وبسیاری از آنان فاسق شدند!)

متن روایت (۱):
ابن بابویه: قال: أخبرنی علی بن حاتم فیما کتب إلی قال حمید بن زیاد (عن الحسن بن علی بن سماعة) عن أحمد بن الحسن المیثمی، عن سماعة وغیره عن أبی عبد الله (علیه السلام) قال: نزلت هذه الآیة فی القائم (علیه السلام): ﴿وَلا یکونُوا کالَّذِینَ أُوتُوا الْکتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیهِمُ الأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَکثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ﴾(۱).
ترجمه روایت (۱):
ابن بابویه گوید: علیّ بن حاتم -ضمن نوشتاری که برایم نوشت- خبرم داد وگفت: حمید بن زیاد از حسن بن علیّ بن سماعه از احمد بن حسن میثمی از سماعه وغیر او وحضرت ابو عبد الله امام صادق (علیه السلام) روایت کرد که آن حضرت فرمود: این آیه در مورد امام قائم (علیه السلام) نازل شد: (وهمچون کسانی نباشند که از پیش، کتاب آسمانی برایشان آمد؛ پس دوران طولانی (فترت) بر آنها گذشت ودلهاشان سختی گرفت وبسیاری از آنان فاسق شدند).
متن روایت (۲):
محمد بن إبراهیم النعمانی: قال: حدثنا محمد بن همام قال: حدثنا (محمد بن) حمید بن زیاد الکوفی قال: حدثنا الحسن بن محمد بن سماعة قال: حدثنا أحمد بن الحسن المیثمی، عن رجل من أصحاب أبی عبد الله جعفر بن محمد علیهما السلام (أنه) قال: سمعته یقول: نزلت هذه الآیة التی فی سورة الحدید ﴿وَلا یکونُوا کالَّذِینَ أُوتُوا الْکتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیهِمُ الأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَکثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ﴾ فی أهل زمان الغیبة، ثم قال (عزَّ وجلَّ): ﴿اعْلَمُوا أَنَّ الله یحْی الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَینَّا لَکمُ الآْیاتِ لَعَلَّکمْ تَعْقِلُونَ﴾ وقال (علیه السلام): إن (إنما) الأمد أمد الغیبة(۲).
ترجمه روایت (۲):
محمّد بن ابراهیم نعمانی گوید: محمّد بن همّام حدیثمان داد، گفت: حمید بن زیاد کوفی حدیثمان داد، گفت: حسن بن محمّد بن سماعه حدیثمان داد، گفت: احمد بن حسن میثمی از مردی از اصحاب حضرت ابو عبد الله جعفر بن محمّد (علیهما السلام) حدیثمان داد که گفت: شنیدم آن حضرت میفرمود: این آیه که در سوره ی حدید است: (... وهمچون کسانی نباشند که از پیش کتاب آسمانی برایشان آمد، پس دوران طولانی (فترت) بر آنها گذشت ودلهاشان سختی گرفت وبسیاری از آنان فاسق شدند) درباره ی اهل زمان غیبت نازل شده است. سپس خدای -عزّ وجلّ- فرموده است: ((بدانید که) البتّه خداوند زمین را پس از مردن زنده خواهد کرد. ما آیات قدرت خود را برای شما بیان کردیم تا مگر تعقّل کنید) وآن حضرت (علیه السلام) فرمود: همانا این امد (-مدّت) دوران غیبت است.
متن روایت (۳):
الشیخ المفید: بإسناده عن محمد بن همام، عن رجل من أصحاب أبی عبد الله (علیه السلام) قال: سمعته یقول: نزلت هذه الآیة ﴿وَلا یکونُوا کالَّذِینَ أُوتُوا الْکتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیهِمُ الأَمَدُ﴾ فتأویل هذه الآیة جار فی زمان الغیبة وأیامها دون غیرهم، والأمد أمد الغیبة.
ترجمه روایت (۳):
شیخ مفید به سند خود از محمّد بن همّام از مردی از اصحاب حضرت ابی عبد الله صادق (علیه السلام) روایت نموده که گفت: شنیدم آن حضرت میفرمود: این آیه نازل شد: (وهمچون کسانی نباشند که از پیش کتاب آسمانی برایشان آمد. پس دوران طولانی (فترت) بر آنها گذشت). پس تأویل این آیه در زمان وروزگار غیبت جاری است؛ نه در غیر آنها وامد، مدّت غیبت است(۳).

پاورقی:

-----------------

(۱) کمال الدین وتمام النعمة: ۲: ۶۶۸.
(۲) کتاب غیبت: ۶.
(۳) این حدیث در کتبی که از شیخ مفید -قدّس سرّه- در دسترس هست، یافت نشد. سیّد شرف الدّین حسینی نیز آن را در ۲۸۸ (ذیل آیه) نیز از شیخ مفید: ۶۶۲ به نقل از شیخ مفید آورده است. با توجّه به اینکه در البرهان ۵: تأویل الآیات الظّاهرة ۲ است، محتمل است که مؤلّف بزرگوار در هر دو کتاب خویش، آن را از تأویل الآیات آورده باشد. احتمال بعدی این است که مراد هر دو نویسنده ی دانشمند، شیخ محمّد بن ابراهیم نعمانی است واو را مفید خوانده اند یا ... لازم به ذکر است که دو نسخه ی یاد شده نسبت به متن فوق، اندکی فزونی دارد.