﴿وَقاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکونَ فِتْنَةٌ وَیکونَ الدِّینُ للهِ﴾ (الانفال: ۳۹)
قوله تعالی:
﴿وَقاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکونَ فِتْنَةٌ وَیکونَ الدِّینُ للهِ﴾ (الانفال: ۳۹)
ترجمه آیه:
(وبا آنان [کافران ومعاندان] نبرد کنید تا اینکه هیچ فتنه وفسادی بر جای نماند وتمام دین از آن خدا شود).
متن روایت (۱):
محمد بن یعقوب: عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن عمر بن اذنیة، عن محمد بن مسلم، قال قلت لأبی جعفر (علیه السلام): قول الله عز ذکره: ﴿وَقاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکونَ فِتْنَةٌ وَیکونَ الدِّینُ للهِ﴾.
فقال: لم یجیء تأویل هذه الآیة بعد، إن رسول الله (صلّی الله علیه وآله وسلّم) رخص لهم لحاجته وحاجة أصحابه فلو جاء تأویلها لم یقبل منهم، ولکنهم یقتلون حتی یوحّد(وا) الله (عزَّ وجلَّ)، وحتی لا یکون شرک(۱).
ترجمه روایت (۱):
محمد بن یعقوب: از علی بن ابراهیم، از پدرش، از ابن ابی عمیر، از عمر بن اذینه، از محمد بن مسلم روایت نموده که گفت: به حضرت ابو جعفر باقر (علیه السلام) عرضه داشتم: [معنی] قول خداوند عزّ ذکره چیست که فرماید: (وبا آنان [کافران ومعاندان] نبرد کنید تا اینکه هیچ فتنه وفسادی بر جای نماند وتمام دین از آن خدا شود).
فرمود: تأویل این آیه هنوز نیامده، همانا رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) به خاطر کار خودش وحاجت اصحابش بر ایشان رخصت داد، پس اگر تأویل این آیه فرا رسد [هیچ عذری در ایمان نیاوردن] از آنان پذیرفته نیست، بلکه کشته خواهند شد تا به یگانگی خدای (عزّ وجلّ) بگروند، وتا آنجا که هیچ شرکی نباشد.
متن روایت (۲):
العیاشی: بإسناده عن زرارة، قال: قال أبو جعفر (علیه السلام) سئل (أبو عبد الله (علیه السلام)، سئل أبی عن...) عن قول الله: ﴿وَقاتِلُوا الْمُشْرِکینَ کافَّةً کما یقاتِلُونَکمْ کافَّةً﴾، ﴿حَتَّی لا تَکونَ فِتْنَةٌ وَیکونَ الدِّینُ للهِ﴾.
فقال: (انه) لم یجیء تأویل هذه الآیة، ولو قد قام قائمنا (علیه السلام) بعد سیری من یدرکه ما یکون من تأویل هذه الآیة، ولیغیبن دین محمد ما بلغ اللیل حتی لا یکون شرک علی ظهر الأرض کما قال الله(۲).
ترجمه روایت (۲):
عیاشی بسند خود از زراره روایت کرده که گفت: امام أبو جعفر باقر (علیه السلام) فرمود: از پدرم راجع به فرموده خدای تعالی: (با مشرکان همه متفقاً قتال ونبرد کنید همچنانکه آنان همگی با شما به جنگ می پردازند)، (تا آنجا که هیچگونه فتنه وفسادی نماند وهمه آیین خدا پرستی پیشه کنند) سؤال شد.
فرمود: [همانا] تأویل این آیه نیامده، وچنانچه قائم ما (علیه السلام) بپا خیزد، آن هنگام کسی که دورانش را درک کند آنچه از تأویل این آیه می شود را خواهد دید، وهمانا دین حضرت محمد (صلّی الله علیه وآله وسلّم) به هر کجا که شبی هست خواهد رسید، تا آنجا که - همانطور که خداوند فرمود - هیچ شرکی بر روی زمین بر جای نخواهد ماند.
متن روایت (۳):
الطبرسی: فی مجمع البیان: قال روی زرارة وغیره عن أبی عبد الله (علیه السلام) (انه) قال: لم یجیء تأویل هذه الآیة ولو قد قام قائمنا بعد سیری من یدرکـ(ـه) ما یکون من تأویل هذه الآیة، لیغیبنَّ دین محمد (صلّی الله علیه وآله وسلّم) ما بلغ اللیل حتی لا یکون (مـ)ـشرک علی ظهر الأرض.
ترجمه روایت (۳):
وشیخ طبرسی در مجمع البیان گوید: زراره وغیر او روایت کرده اند که حضرت أبو عبد الله امام صادق (علیه السلام) فرمود: هنوز تأویل این آیه نیامده، وچناچه قائم ما بپا خیزد هر کس آن زمان را درک کند آنچه از تأویل این آیه انجام می شود را خواهد دید، همانا دین حضرت محمد (صلّی الله علیه وآله وسلّم) تا هر کجا که شب رسیده خواهد رسید تا آنجا که هیچ مشرکی بر روی زمین نخواهد ماند(۳).
متن روایت (۴):
العیاشی: بإسناده عن عبد الأعلی الحلبی قال:
قال أبو جعفر (علیه السلام): یکون لصاحب هذا الأمر غیبة فی بعض (هذه) الشعاب، ثم أومأ بیده الی ناحیة ذی طوی، حتی إذا کان قبل خروجه بلیلتین انتهی المولی الذی یکون بین یدیه حتی یلقی بعض أصحابه فیقول: کم أنتهم ههنا؟ فیقولون: نحو من أربعین رجلاً، فیقول: کیف أنتم لو قد رأیتم صاحبکم؟ فیقولون: والله لو یأوی بنا الجبال لآویناها معه، ثم یأتیهم من القابلـ(ـة) فیقول: (لهم) أشیروا الی ذوی شأنکم (أسنانکم خ ل) وأخیارکم عشرة (عشیرة)، فیشیرون له (إلیهم)، فینطق بهم حتی یأتون صاحبهم، ویعدهم الی اللیلة التی تلیها.
ثم قال أبو جعفر (علیه السلام): (والله) لکأنی أنظر إلیه وقد أسند ظهره الی الحجر، ثم ینشد الله حقه، ثم یقول: یا أیها الناس من یحاجنی فی الله فأنا أولی (الناس) بالله، ومن یحاجنی فی آدم، فأنا أولی (الناس) بآدم (علیه السلام)، یا أیها الناس من یحاجنی فی نوح، فأنا أولی بنوح (علیه السلام)، یا أیها الناس من یحاجنی فی إبراهیم، فأنا أولی بإبراهیم (علیه السلام)، یا أیها الناس من یحاجنی فی موسی، فأنا أولی الناس بموسی (علیه السلام)، یا أیها الناس من یحاجنی فی عیسی، فأنا أولی الناس بعیسی (علیه السلام)، یا أیها الناس من یحاجنی فی محمد، فأنا أولی الناس بمحمد (صلّی الله علیه وآله وسلّم)، یا أیها الناس من یجاجنی فی کتاب الله، فأنا أولی الناس بکتاب الله.
ثم ینتهی الی المقام فیصلی عنده رکعتین ثم ینشد الله حقه.
قال أبو جعفر (علیه السلام): هو والله المضطر فی کتاب الله، وهو قول الله: ﴿أَمَّنْ یجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَیکشِفُ السُّوءَ وَیجْعَلُکمْ خُلَفاءَ الأَرْضِ﴾ وجبرئیل علی المیزاب فی صورة طائر أبیض، فیکون أول خلق الله یبایعه جبرئیل، ویبایعه الثلاثمائة والبضعة عشر رجلاً.
قال: قال أبو جعفر (علیه السلام): فمن ابتلی فی المسیر وافاه فی تلک الساعة، ومن لم یبتل بالمسیر فُقِد عن فراشه ثم قال: هو والله قول علی بن أبی طالب (علیه السلام): (المفقودون عن فرشهم) وهو قول الله: ﴿فَاسْتَبِقُوا الْخَیراتِ أَینَ ما تَکونُوا یأْتِ بِکمُ اللهُ جَمِیعاً﴾ أصحاب القائم (علیه السلام) الثلاثمائة وبضعة عشر رجلاً، قال وهم والله الأمة المعدودة التی قال الله فی کتابه: ﴿وَلَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ﴾ قال یجمعون فی ساعة واحدة قزع کقزع الخریف، فیصبح بمکة فیدعو الناس الی کتاب الله وسنة نبیه (صلّی الله علیه وآله وسلّم)، فیجیبه نفرٌ یسیر، ویستعمل علی مکة ثم یسیر، فیبلغه أنه قد قتل عامله فیرجع إلیهم فیقتل المقاتلة لا یزید علی ذلک شیئاً، یعنی السبی.
ثم ینطلق فیدعو الناس الی کتاب الله وسنة نبیه (صلّی الله علیه وآله وسلّم) والولایة لعلی بن أبی طالب (علیه السلام)، والبرائة من عدوه، ولا یسمی أحداً حتی ینتهی الی البیداء، فیخرج إلیه جیش السفیانی فیأمر الله الأرض فتأخذهم من تحت أقدامهم، وهو قول الله: ﴿وَلَوْ تَری إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ * وقالُوا آمَنَّا بِهِ﴾ یعنی بقائم آل محمد ﴿وقَدْ کفَرُوا بِهِ﴾ یعنی بقائم آل محمد (علیه السلام) إلی آخر السورة، فلا یبقی منهم الا رجلان یقال لهما وتر ووتَیر(ه) من مراد، وجوههما فی أقفیتهما یمشیان القهقری، یخبران الناس بما قفل بأصحابهما، ثم یدخل المدینة فتغیب عنهم عند ذلک قریش، وهو قول علی بن أبی طالب (علیه السلام): والله لوددت أن عندنا (لودّت قریش أن عندها) موقفاً واحداً جزر جزور بکلما ملکت وکلما طعلت علیه الشمس أو غربت، ثم یحدث حدثاً فإذا هو فعل ذلک قالت قریش أخرجوا بنا الی هذه الطاغیة، فوالله (ان) لو کان محمد (صلّی الله علیه وآله وسلّم) ما فعل ولو کان علویاً ما فعل، ولو کان فاطمیاً ما فعل، فیمنحه الله اکتافهم فیقتل المقاتلة ویسبی الذریة.
ثم ینطلق حتی ینزل الشقرة فیلقاهم حتی قتلوا عامله (فیبلغه أنهم قد قتلوا عامله)، فیرجع إلیهم فیقتلهم مقتلةً لیس قتل الحرة إلیها بشیء، ثم ینطلق یدعو الناس الی کتاب الله وسنة نبیه والولایة لعلی بن أبی طالب (علیه السلام) والبراءة من عدوه حتی اذا بلغ التغلبیة قام إلیه رجل من صلب أبیه وهو من أشد الناس ببدنه واشجعهم بقلبه ما خلا صاحب هذا الأمر فیقول: یا هذا ما تصنع؟ فوالله إنک لتجفل الناس اجفال النعم.
افبعهدٍ من رسول الله (صلّی الله علیه وآله وسلّم) أم بماذا؟... فیقول المولی الذی ولی البیعة: والله لتسکتن أو لأضربن الذی فیه عیناک، فیقول له القائم (علیه السلام): اسکت یا فلان: إی والله إن معی عهداً من رسول الله (صلّی الله علیه وآله وسلّم)، هات لی یا فلان العیبة والطبقة والزنفلیجة، فیأتیه بها فیقریه العهد من رسول الله (صلّی الله علیه وآله وسلّم)، فیقول: جعلنی الله فداک! اعطنی رأسک أقبله، فیعطیه رأسه فیقبله بین عینیه، ثم یقول: جعلنی الله فداک جدد لنا بیعة، فیجدد لهم بیعته.
قال أبو جعفر (علیه السلام): لکأنی انظر إلیهم مصعدین من نجف الکوفة ثلاثمائة وبضعة عشر رجلاً، کأن قلوبهم زبر الحدید، جبرئیل عن یمینه، ومیکائیل عن یساره، یسیر الرعب أمامه شهراً وخلفه شهراً، أمدّه الله بخمسة آلاف من الملائکة مسومین حتی اذا صعد النجف قال لأصحابه: تعبدوا لیلتکم هذه، فیبیتون بین راکع وساجد یتضرعون الی الله، حتی اذا أصبح قال: خذوا بنا طریق النخیلة، وعلی الکوفة جند مجنّد، قلت: جند مجنّد؟ قال إی والله حتی ینتهی الی مسجد إبراهیم (علیه السلام) بالنخیلة فیصلی رکعتین فیخرج الیهم من کان بالکوفة من مرجئیها وغیرهم من جیش السفیانی فیقول لأصحابه استطردوا لهم، ثم یقول کروا علیهم، قال أبو جعفر (علیه السلام): ولا یجوز والله الخندق منهم مخبر.
ثم یدخل الکوفة فلا یبقی مؤمن الا کان فیها او حنّ إلیها، وهو قول أمیر المؤمنین (علیه السلام)، ثم یقول لأصحابه سیروا الی هذا الطاغیة فیدعوه الی کتاب الله وسنة نبیه، فیعطیه السفیانی من البیعة مسلماً، فیقول له کلب وهم اخواله: ما هذا ما صنعت والله ما نبایعک علی هذا أبداً، فیقول ما أصنع؟ فیقولون استقتله، فیستقتله ثم یقول له القائم (علیه السلام): خذ حذرک فإنی أدیت إلیک وأنا مقاتلک، فیصبح فیقـ(ـا)تلهم، فیمنحه الله أکتافهم ویأتی (ویأخذ) السفیانی فینطلق به ویذبحه بیده، ثم یرسل جرید خیل الی الروم فیستحضرون بقیة بنی أمیة، فإذا انتهوا الی الروم قالوا: اخرجوا إلینا أهل ملتنا عندکم، فیأبون ویقولون والله لا نفعل، فتقول الجریدة: والله لو أمرنا لقاتلناکم، ثم ینطلقون الی صاحبهم فیعرضون ذلک علیه، فیقول: انطلقوا فاخرجوا إلیهم أصحابهم، فإن هؤلاء قد أتوا بسلطان (عظیم)، وهو قول الله: ﴿فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها یرْکضُونَ * لا تَرْکضُوا وَارْجِعُوا إِلی ما أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَمَساکنِکمْ لَعَلَّکمْ تُسْئَلُونَ﴾ قال: یعنی الکنوز التی کنتم تکنزون، ﴿قالُوا یا وَیلَنا إِنَّا کنَّا ظالِمِینَ * فَما زالَتْ تِلْک دَعْواهُمْ حَتَّی جَعَلْناهُمْ حَصِیداً خامِدِینَ﴾ لا یبقی منهم مخبر.
ثم یرجع الی الکوفة فیبعث الثلاثمائة والبضعة عشر رجلاً الی الآفاق کلها، فیمسح بین أکتافهم وعلی صدورهم فلا یتعایون فی قضاء، ولا تبقی (أرض) فی الأرض قریة الا نودی فیها شهادة أن لا إله الا الله وحده لا شریک له وأن محمداً رسول الله (صلّی الله علیه وآله وسلّم)، وهو قوله: ﴿وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَالأَرْضِ طَوْعاً وَکرْهاً وَإِلَیهِ یرْجَعُونَ﴾ ولا یقبل صاحب هذا الأمر الجزیة کما قبلها رسول الله (صلّی الله علیه وآله وسلّم)، وهو قول الله: ﴿وَقاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکونَ فِتْنَةٌ وَیکونَ الدِّینُ کلُّهُ للهِ﴾.
قال ابو جعفر (علیه السلام): یقاتلون والله حتی یوحّد الله ولا یشرک به شیئاً وحتی تخرج العجوز الضعیفة من المشرق ترید المغرب ولا ینهاها أحد، ویخرج الله من الأرض بذرها، وینزل من السماء قطرها، ویخرج الناس خراجهم علی رقابهم الی المهدی (علیه السلام)، ویوسع الله علی شیعتنا، ولو لا ما ینجز لهم من السعادة لبغوا فتنة (فبینا) صاحب هذا الأمر قد حکم ببعض الأحکام، وتکلم ببعض السنن إذ خرجت (خارجة) من المسجد یریدون الخروج علیه، فیقول لأصحابه انطلقوا فتلحوا بهم فی التمارین فیأتون بهم أسری لیأمر بهم فیذبحون، وهو آخر خارجة تخرج علی قائم آل محمد (علیه السلام)(۴).
ترجمه روایت (۴):
عیّاشی به سند خود از عبد الاعلی حلبی آورده است که گفت: حضرت ابو جعفر امام باقر (علیه السلام) فرمود: صاحب این امر را در یکی از این درّه ها غیبتی خواهد بود آنگاه امام (علیه السلام) با دست به سوی ذی طوی اشاره فرمود تا آنگاه که دو شب به خروج وی مانده، خدمتکار مخصوصش می آید وبعضی از اصحاب آن حضرت را میبیند ومیپرسد:
شما در اینجا چند نفرید؟ میگویند: حدود چهل مرد. میگوید: اگر صاحب خویش را ببینید، چگونه خواهید بود؟ گویند: به خدا سوگند، اگر فرمان دهد به سوی کوهها روی آوریم (تا آنها را بر کنیم)، در خدمت آن حضرت خواهیم بود.
فردای آن شب به نزدشان می آید ومیگوید: از بزرگان ونیکان خود، ده تن را تعیین کنید. آنها را برمیگزینند. پس او ایشان را با خود میبرد تا اینکه به خدمت صاحبشان شرفیاب میشوند وبرای فردای آن شب، با ایشان وعده می نهد.
آنگاه حضرت ابو جعفر (علیه السلام) فرمود [به خدا سوگند] گویا او را میبینم که به حجر تکیه داده است وخداوند را به حقّ خویش قسم میدهد. سپس میگوید: ای مردم! هر کس درباره ی خداوند با من محاجّه کند، [بداند که] من از همه [مردم] به خداوند سزاوارترم وهر کس درباره ی آدم با من محاجّه کند، پس من سزاوارترین مردم به آدمام. ای مردم! هر آنکه در مورد نوح با من بحث دارد، [بداند که] من از همه به نوح (علیه السلام) نزدیکترم. ای مردم! هر کس درباره ی ابراهیم با من بحث دارد، من از همه به ابراهیم (علیه السلام) نزدیکترم. ای مردم! هر کس درباره ی موسی با من گفت وگو دارد، من از تمامی مردم به موسی (علیه السلام) نزدیکترم. ای مردم! هر کس درباره ی عیسی با من محاجّه کند، (بداند که) من از همهی مردم به عیسی (علیه السلام) نزدیکترم. ای مردم! هر کس درباره ی پیامبر خاتم با من بحث دارد، (بداند که) من از همه ی مردمان به حضرت خاتم الأنبیاء (صلّی الله علیه وآله وسلّم) نزدیکترم. ای مردم! هر کس درباره ی کتاب خدا با من بحث دارد، پس من از همه ی مردم به کتاب خدا سزاوارترم.
سپس به مقام تشریف میبرد ودر آنجا دو رکعت نماز میگزارد. آنگاه خداوند را به حقّ خویش میخواند.
آنگاه امام باقر (علیه السلام) فرمود: اوست- به خدا سوگند- همان مضطرّی که خداوند درباره اش میفرماید: (آیا کیست آنکه به مضطرّ پاسخ دهد وبدی را از میان بردارد وشما را جانشینان روی زمین قرار دهد؟) در آن حال، جبرئیل به صورت پرنده ی سپیدی بر ناودان (نشسته) است. پس نخستین خلق خدا که با او بیعت خواهد کرد، جبرئیل است وآن ۳۱۳ مرد با او بیعت میکنند.
(راوی) گوید: حضرت ابو جعفر باقر (علیه السلام) فرمود: پس هر آنکه پیش از آن هنگام بیرون از خانه بوده است، در آن ساعت به آن حضرت خواهد رسید وهر آنکه در سفر نبوده از بسترش ناپدید میشود. سپس فرمود: این است- به خدا سوگند- (معنای) فرموده ی علیّ بن ابی طالب (علیه السلام): (ناپدیدشدگان از روی بسترهایشان) واین است (معنی) قول خداوند: (پس به کارهای نیک سبقت وپیشی گیرید. هر کجا باشید، خداوند همه ی شما را خواهد آورد) اصحاب حضرت قائم (علیه السلام) (مرادند)؛ آن سیصد وده وچند مرد.
(پس از آن) فرمود: آن هایند- به خدا سوگند- آن امّت معدوده ای که خداوند در کتابش فرموده است: (واگر عذاب را از آنان تا هنگام معیّنی (وپدید آمدن شمار معدودی) به تعویق اندازیم.
(سپس) فرمود: در یک ساعت جمع خواهند شد؛ همچون قطعه های ابر پاییزی. پس آن جناب در مکّه صبح خواهد کرد. مردم را به کتاب خدا وسنّت پیغمبرش دعوت میفرماید که افراد کمی دعوتش را اجابت میکنند وبر مکّه کسی را می گمارد. سپس از آنجا کوچ میکند. به او گزارش میرسد که عاملش را به قتل رسانیده اند. پس به سوی آنان بازمیگردد وکشتارکنندگان را میکشد وبر کشتن چیزی نمی افزاید. -راوی توضیح میدهد: یعنی به اسارت کسی اقدام نمیکند-.
آنگاه رهسپار شده مردم را به کتاب خدا وسنّت پیغمبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) وولایت علیّ بن ابی طالب (علیه السلام) وبیزاری از دشمنش دعوت میکند؛ ولی کسی را نام نمیبرد تا اینکه به بیداء برسد. ارتش سفیانی به مقابله با آن حضرت بیرون می آیند.
پس خداوند به زمین امر می فرماید که آنها را از زیر پاهاشان فرو گیرد واین است (معنی) قول خداوند: (واگر کافران را ببینی- هنگامی که هراسان اند- پس هیچ از عذابشان فوت وزایل نشود واز جایگاه نزدیکی گرفته شوند وگویند: به او ایمان آوردیم) یعنی به قائم آل محمّد (علیه السلام) ... تا آخر سوره. پس کسی از آنها باقی نمیماند مگر دو مرد که به آنها وتر ووتیر گفته میشود؛ از قبیله ی مراد. صورت هایشان به پشت است که به عقب راه میروند. آنها به مردم خبر میدهند که چه بر سر همراهانشان آمد.
سپس آن حضرت به مدینه داخل میشود که در آن هنگام، قریش از سپاهیان امام (علیه السلام) میگریزند وپنهان میگردند واین است معنی قول حضرت علیّ بن ابی طالب (علیه السلام) که فرمود: به خدا سوگند، (آن روز) قریشیان آرزو خواهند کرد که تمام اموال وداراییهایشان وهمه ی آنچه را خورشید بر آن می تابد بدهند ومخفی گاهی بگیرند که به قدر سر بریدن شتر در آن پنهان شوند.
سپس آن حضرت حادثه ای پدید می آورد. در این وقت، قریش گویند: بیایید تا بر این سرکش خروج کنیم که به خدا سوگند، اگر این از اولاد حضرت محمّد (صلّی الله علیه وآله وسلّم) بود، این کار را نمیکرد واگر از فرزندان علی (علیه السلام) بود، این کار را نمیکرد واگر از اولاد فاطمه (علیها السلام) بود، چنین عملی انجام نمیداد. آنگاه با آن حضرت میجنگند که خداوند او را بر آنها پیروز میگرداند. او جنگجویانشان را میکشد وذرّیّه شان را به اسارت در می آورد.
بعد، از آنجا بیرون میرود تا اینکه در شقره(۵) فرود می آید. در آنجا خبر میرسد که آنان گماشته ی آن حضرت را در مدینه به قتل رسانده اند. پس برمیگردد ونسبت به آنان چنان کشتاری میکند که واقعه ی حرّه(۶) در برابر آن ناچیز می نماید.
سپس در حالی که مردم را به کتاب خدا وسنّت پیغمبر او وولایت علیّ بن ابی طالب وبیزاری از دشمنش فرامیخواند، از آنجا بیرون میرود تا به ثعلبیّه(۷) میرسد. در آنجا مردی از بستگان نزدیک او -که از صلب پدرش است وبه استثنای صاحب این امر، از همه ی مردمان نیرومندتر وپردلتر است- به پا میخیزد وبه آن حضرت عرضه میدارد: ای مرد! چه میکنی؟ تو داری مردم را فراری میده ی! آیا این کارها به فرمان (وعهد نامه ای از) رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) است یا دلیل دیگری دارد؟ خدمتکاری که متصدّی امر بیعت است بر او بانگ میزند که: بر جایت بنشین وگرنه سر از بدنت جدا میکنم؛ ولی حضرت قائم (علیه السلام) به او میفرماید: فلانی، ساکت باش. آری، به خدا سوگند، عهد نامه ای از رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) همراه من است. فلانی، آن خرجین وبسته وجامه دان را برایم بیاور. آن را می آورد وعهد نامه ای را به نظر آن شخص می رساند.
در این موقع، آن مرد عرض میکند: خداوند مرا فدای شما گرداند! اجازه دهید بر سر مبارکتان بوسه زنم. آن حضرت اجازه میفرماید وآن مرد پیشانی حضرتش را میبوسد. سپس میگوید: خداوند مرا فدای شما سازد! بار دیگر از ما بیعت بگیرید وآن حضرت بیعت خود را تجدید میکند.
حضرت ابو جعفر باقر (علیه السلام) فرمود: گویی آنان را مینگرم که بر فراز نجف کوفه بالا می آیند. سیصد وده وچند مرد. انگار دلهایشان پاره های آهن است. جبرئیل از سوی راست، میکائیل از سمت چپ ورعب (در دل دشمنان) به مسافت یک ماه پیش رو ویک ماه پشت سر آن حضرت حرکت میکنند.
خداوند او را به وسیله ی (۵۰۰۰) فرشته ی نشاندار مدد میدهد تا وقتی که، به نجف میرسد، به اصحابش میفرماید: امشب را به عبادت بگذرانید.
پس ایشان آن شب را با رکوع وسجود وتضرّع به درگاه خداوند به صبح میآورند. صبحگاهان حضرتش دستور میدهد: راه نخیله را با ما پیشگیرید؛ در حالی که در کوفه ارتشی مجهّز هست.
راوی پرسید: ارتشی مجهّز؟
فرمود: آری، به خدا سوگند. پس آن حضرت به سوی نخیله روی می آرد. در نخیله به مسجد ابراهیم (علیه السلام) میرسد [آنجا] دو رکعت نماز میگزارد. در آن هنگام، سپاهیان سفیانی از مرجئه(۸) وغیر آنها از کوفه خروج میکنند. آن حضرت به اصحاب خود فرمان میدهد: بر آنها حمله کنید.
سپس فرماید: با آنها بجنگید.
امام باقر (علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند که احدی از آنان از خندق نمیگذرد که خبر ببرد.
سپس آن حضرت داخل کوفه میشود. پس هیچ مؤمنی باقی نمیماند مگر اینکه در آنجا باشد یا شوق آن را در سر داشته باشد واین قول مولا علی امیر المؤمنین (علیه السلام) است. سپس به اصحاب خویش فرماید: برای نابودی این طاغوت (مراد سفیانی است) بسیج شوید، واو را به کتاب خدا وسنّت پیامبرش [که درود خدا بر او باد] دعوت میکند. سفیانی ابتدا به تسلیم وصلح قول میدهد؛ ولی قبیله ی کلب -که داییهای او یند- بدو گویند: این چه کاری بود؟ به خدا قسم که ما هرگز بر این کار با تو بیعت نکنیم. میگوید: (پس) چه کنم؟ گویند: با او (یعنی با امام قائم (علیه السلام)) جنگ کن.
پس او برای جنگیدن با آن حضرت میرود. امام (علیه السلام) او را نصیحت میکند ومیفرماید:
(از عاقبت کار خویش) بترس! من آنچه را شرط بلاغ بود به تو گفتم و(اگر نپذیری) با تو میجنگم.
فردای آن روز، امام (علیه السلام) با آنان جنگ میکند وخداوند عالم او را بر آنان غالب میسازد. سفیانی اسیر میگردد وآن حضرت به دست خود سر از پیکر وی جدا میکند.
پس از آن، قسمتی از سپاهیان سواره ی خود را به روم میفرستد که بازماندگان از بنی امیّه را بجویند. چون ایشان به روم رسند، به اهل آنجا گویند: همکیشان ما را -که نزد شمایند- بیاورید؛ ولی آنها از این کار خودداری میورزند ومیگویند: به خدا چنین کاری نمیکنیم. سپاهیان گویند: به خدا، اگر فرمان بگیریم، با شما میجنگیم.
آنگاه به نزد صاحبشان بازمیگردند وداستان را به عرض میرسانند. آن حضرت فرماید: بروید وبا ایشان بجنگید تا بنی امیّه را از ایشان بگیرید. بزرگ رومیان گوید: بروید بنی امیّه را به دست ایشان بسپارید که با قدرت تمام آمدهاند واین است (معنی) قول خداوند: (پس چون عذاب ما را احساس نمودند، از آن گریزان گشتند. نگریزید وبه آنچه از خوشگذرانیها ولذّتها ومساکن بوده اید بازگردید).
امام (علیه السلام) توضیح فرمودند: یعنی گنجینه هایی که انباشته میکردید (در آن هنگام ستمکاران)، گفتند: ای وای بر ما که سخت ظالم وستمکار بودیم! پس همواره این سخن بر زبانشان بود تا اینکه همچون کشتزار درو شده أی آنان را خاموش کردیم (وبه کام مرگ فرو بردیم) که هیچ خبر دهنده ای از آنان باقی نماند.
سپس آن حضرت به کوفه بازمیگردد وآن سیصد وده وچند نفر را به تمامی جاها میفرستد. میان شانه ها وبر روی سینه های ایشان دست میکشد؛ چنانکه در هیچ حکمی درمانده وعاجز نمیشوند. هیچ آبادیای بر پهنه ی زمین نماند مگر اینکه در آن بانگ شهادت به لا إله إلّا الله وحده لا شریک له وأنّ محمّدا رسول الله (صلّی الله علیه وآله وسلّم) بلند باشد واین است معنی قول خداوند: (وهر آنکه در آسمانها وزمین است -خواه وناخواه- مطیع فرمان خداست وهمه به سوی او بازگردانده خواهند شد).
صاحب این امر جزیه نمی پذیرد؛ آنچنانکه رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) قبول (می) فرمود واین است که خداوند فرموده است: (وبا کافران قتال کنید تا هیچ فتنهای باقی نماند وآیین همه خداپرستی شود).
امام ابو جعفر باقر (علیه السلام) فرمود: به خدا سوگند، جنگ خواهند کرد تا اینکه یکتاپرستی برقرار شود وهیچگونه به او شرک نورزند وتا آنجا که حتّی پیرزن ضعیف هم از مشرق به سوی مغرب سفر کند وکسی از او جلوگیری نمیکند وخداوند (در آن روزگار، تمامی) بذره ای زمین را میرویاند وباران آسمان را (به طور کامل) فرو میریزد ومردم خراجشان را بر دوش نهاده وبه پیشگاه حضرت مهدی (علیه السلام) میبرند وخداوند بر شیعیانمان وسعت میدهد؛ (به طوری که) اگر سعادت ونیک بختی آنان را در نیابد، طغیان میکنند. پس در همان حال که صاحب این امر بعضی از احکام را صادر فرماید وبرخی از سنّتها را بازگوید، گروهی از مسجد بیرون روند ودر پی خروج وسرکشی بر آن حضرت برآیند که حضرتش به اصحاب خود امر فرماید تا به مقابله ی آنان بروند. در (منطقه ی) خرما فروشان، به آنان میرسند. اسیرشان میکنند وبه خدمت آن حضرت میبرند. دستور میدهد آنها را میکشند واین آخرین گروهی است که بر قائم آل محمّد (علیه السلام) خروج میکند.
پاورقی:
-----------------
(۱) الروضة: ۲۰۱.
(۲) تفسیر عیاشی: ۲، ۵۶.
(۳) تفسیر مجمع البیان: ۴، -۴۶۶- ۴۶۷. شاید مقصود از تعبیر به شب یکی از دو وجه باشد:
۱- همانطور که شب را آخر ونهایتی است که با آمدن روز پایان مییابد وتاریکیاش از بین میرود وروشنایی روز جایش را میگیرد، دوران فرسودگی وبه باطل آمیختگی آیین پیامبر خاتم (صلّی الله علیه وآله وسلّم) نزد مردم به پایان میرسد واین هنگام قیام وظهور حضرت مهدی (علیه السلام) خواهد بود.
۲- دین حضرت ختمی مرتبت (صلّی الله علیه وآله وسلّم) سراسر زمین را احاطه خواهد کرد؛ همانگونه که شب، به طبیعت، آن را فرا میگیرد؛ برخلاف روز؛ چرا که روشنایی روز ممکن است بر اثر موانع یا نبودن راه نفوذ وغیر اینها، در پارهای از نقاط زمین داخل نشود.
(۴) تفسیر العیاشی: ۲، ۶۱ - ۵۶.
(۵) یکی از نقاط حجاز است.
(۶) روز حرّه روز معروفی است که در آن، سپاهیان دژخیم یزید بن معاویه اهل مدینه را قتل عامّ واموالشان را تاراج وغارت کردند. در این واقعه- که در ماه ذی الحجّه الحرام سال ۶۳ هجری اتّفاق افتاد- تعداد بسیاری از مهاجران وانصار کشته شدند.
(۷) از منزلگاههای بین راه مکّه تا کوفه است.
(۸) درباره ی مرجئه اختلاف است. گفته اند: آنها فرقه ای از فرق اسلامی اند که معتقدند با وجود ایمان هیچ معصیتی ضرر ندارد؛ همچنانکه با وجود کفر، هیچ طاعتی سود بخش نیست. آنان را از این جهت مرجئه نامیده اند که معتقدند: خدای -تعالی- عذابشان را از گناهان به تأخیر انداخته است (- إرجاء) واز ابن قتیبه است که گفته: اینان کسانی اند که میگویند: ایمان قول بدون عمل است؛ چون که قول را مقدّم وعمل را مؤخّر میدانند. بعضی از مذهب شناسان گفتهاند: مرجئه همان فرقه ی جبری اند که گویند: بنده را هیچ فعلی نیست واینکه فعل به او نسبت داده میشود از روی مجاز است؛ چنانکه گویند: رود جاری شد وآسیا چرخید.
اینکه جبریان را مرجئه نامیده اند از آن است که امر خداوند را به تأخیر میاندازند وگناهان کبیره را مرتکب میشوند. (مجمع البحرین ۱: ۱۷۷ مادّه ی رجا)
