﴿واللَّیلِ إِذا یغْشی * والنَّهارِ إِذا تَجَلَّی﴾ (اللیل: ۱ - ۲)

قوله تعالی:

﴿واللَّیلِ إِذا یغْشی * والنَّهارِ إِذا تَجَلَّی﴾ (اللیل: ۱ - ۲)

ترجمه آیه:

(سوگند به شب؛ آنگاه که (همه جا را در پرده ی سیاه) بپوشاند * وسوگند به روز؛ هنگامی که جهان را روشن سازد).

متن روایت (۱):
علی بن إبراهیم: قال: أخبرنا أحمد بن إدریس قال: حدثنا محمد بن عبد الجبار، عن ابن أبی عمیر، عن حماد بن عثمان، عن محمد بن مسلم قال: سألت أبا جعفر (علیه السلام) عن قول الله (عزَّ وجلَّ): ﴿واللَّیلِ إِذا یغْشی﴾ قال: اللیل فی هذا الموضع الثانی یغشی (فلان غشی) امیر المؤمنین (علیه السلام) فی دولته التی جرت له علیه، وأمیر المؤمنین یصبر فی دولتهم حتی تنقضی، قال: ﴿والنَّهارِ إِذا تَجَلَّی﴾ قال: النهار هو القائم (علیه السلام) منا أهل البیت إذا قام غلبت دولته الباطل، والقرآن ضرب فیه الامثال للناس وخاطب (الله) نبیه (به) ونحن فلیس یعلمه غیرنا(۱).
ترجمه روایت (۱):
علیّ بن ابراهیم گوید: احمد بن ادریس خبرمان داد، وی گفت: محمّد بن عبد الجبّار حدیثمان داد، از ابن ابی عمیر، از حمّاد بن عثمان، از محمّد بن مسلم که گفت: از حضرت ابو جعفر باقر (علیه السلام) راجع به قول خدای عزّ وجلّ: (سوگند به شب آنگاه که (همه جا را در پرده ی سیاه) بپوشاند) پرسیدم. فرمود: لیل (- شب) در اینجا دومی است که پرده ی سیاهش را در دولتش که برایش فراهم آمد بر امیر المؤمنین (علیه السلام) قرار داد. امیر المؤمنین در دولت آنها صبر میکند تا وقتی که به پایان رسد راوی گوید: [پرسیدم:] (وسوگند به روز؛ هنگامی که جهان را روشن سازد)؟
امام (علیه السلام) فرمود: نهار (- روز) همان قائم از ما اهل البیت (علیه السلام) است که هر گاه به پا خیزد، دولت او بر باطل غالب شود ودر قرآن مثلهایی برای مردم آورده شده وخداوند آن را به پیغمبرش وما خطاب فرموده است که جز ما کسی آن را نمیداند.
متن روایت (۲):
شرف الدین النجفی: فی معنی السورة قال: جاء مرفوعاً عن عمرو ابن شمر، عن جابر بن یزید، عن ابی عبد الله (علیه السلام) فی قوله (قول الله تبارک وتعالی): ﴿واللَّیلِ إِذا یغْشی﴾ قال: دولة إبلیس (لعنه الله) الی یوم القیامة وهو یوم قیام القائم (علیه السلام)، ﴿والنَّهارِ إِذا تَجَلَّی﴾ وهو الحق واتقی الباطل، ﴿فَسَنُیسِّرُهُ لِلْیسْری﴾ أی الجنة: ﴿وأَمَّا مَنْ بَخِلَ﴾ یعنی بنفسه عن الحق، واستغنی بالباطل عن الحق، ﴿وکذَّبَ بِالْحُسْنی﴾ بولایة علی بن أبی طالب والائمة من بعده، ﴿فَسَنُیسِّرُهُ لِلْعُسْری﴾ یعنی النار.
وأما قوله: ﴿إِنَّ عَلَینا لَلْهُدی﴾ یعنی أن علیاً هو الهدی، ﴿وإِنَّ لَنا لَلآْخِرَةَ [له الآخرة] وَالأُولی﴾ ﴿فَأَنْذَرْتُکمْ ناراً تَلَظَّی﴾ قال: (هو) القائم (علیه السلام) إذا قام بالغضب فیقتل من کل ألف تسعمائة وتسعة وتسعین، ﴿لا یصْلاها إِلاَّ الأَشْقَی﴾ قال: هو عدو آل محمد (علیهم السلام)، ﴿وسَیجَنَّبُهَا الأَتْقَی﴾ قال: ذاک أمیر المؤمنین (علیه السلام) وشیعته(۲).
ترجمه روایت (۲):
شرف الدّین نجفی در معنی این سوره گوید: به طور مرفوع، از عمرو بن شمر، از جابر بن یزید، از حضرت ابو عبد الله صادق (علیه السلام) روایت آمده است که درباره ی قول خدای -عزّ وجلّ-: (وسوگند به شب؛ آنگاه که (همه جا را در پرده ی سیاه) بپوشاند) فرمود: مراد) دولت ابلیس (لعنه الله) است تا روز قیامت وآن روز قیام حضرت قائم (علیه السلام) است(۳).
وسوگند به روز؛ هنگامی که جهان را روشن سازد او قائم (علیه السلام) است؛ آنگاه که به پا خیزد واینکه فرمود: (وامّا کسی که بخشید وتقوی پیشه کرد) (یعنی) خود را به حق سپرد واز باطل پرهیز کرد، (ما البتّه کار او را به آسانی خواهیم رسانید) یعنی به بهشت. (وامّا آنکه بخل ورزید) یعنی از تسلیم خود به حق بخل نمود وبه جای حق، به باطل قناعت کرد، (ونیکی را دروغ دانست) یعنی ولایت علیّ بن ابی طالب وامامان بعد از او (علیهم السلام) را، (زمینه ی ره سپار شدن به سختی را پیش رویش مینهیم) (سختی) یعنی آتش دوزخ.
اینکه فرموده است: (همانا هدایت بر عهده ی ماست) مراد این است که علی (علیه السلام) همان هدایت است، (وهمانا ملک آخرت ودنیا از آن ماست).
(من شما را از آتش شعله ور ترسانیدم) فرمود: [او] حضرت قائم (علیه السلام) است، هر گاه با غضب به پا خیزد. پس از هر هزار تن از مخالفان ۹۹۹ تن را میکشد.
(به آن (آتش) گرفتار نشود، مگر شقیترین خلق) -فرمود:- او دشمن آل محمّد (علیهم السلام) است.
ومتّقیترین مردم از آن دور خواهد بود -فرمود:- او امیر المؤمنین (علیه السلام) وشیعیان اویند.

پاورقی:

-----------------

(۱) تفسیر قمی: ج ۲ ص ۴۲۵.
(۲) تأویل الآیات الظاهرة - مخطوط
(۳) از مهمترین ویژگیهای بارز شب، تاریکی آن است واز مهمترین خصوصیّات روز روشنایی ودرخشندگی آن. برای هر چیز ناخوش آیندی، به طور کلّی، کلمه ی ظلمت (- تاریکی) را به کار میبرند؛ مانند: جهل وشرک وفسق. همچنین برای همه ی أمور خوش آیند ومحبوب، از قبیل علم وتوحید وایمان، واژه ی نور اطلاق میگردد وچون امام ظاهر آشکار، منبع وسرچشمه ی انوار هدایت وخیرات است، وقتی حکومت ظاهریاش نباشد ومردم نتوانند از آثار آن بهره مند شوند، دنیا بر آنان بهسان شب تاریک میشود وتاریکیهای مشکلات وناراحتیها ایشان را میپوشاند وبا ظهور امام (علیه السلام)، تمام آثار کجیها ومفاسد از بین میرود. گویی امام صادق (علیه السلام) از همین جهت، عدم حکومت ظاهری امیر المؤمنین واولاد طاهرینش (علیهم السلام) را به منزله ی شب تاریک دانسته اند که در آن نشانه های دین مقدّس از بین رفته وهواهای نفسانی وگمراه کننده بر مسلمین سایه افکنده است وظهور حضرت مهدی (عجّل اللّه تعالی فرجه) را به روز روشن تشبیه فرموده اند که هر گاه فرا رسد، تاریکی وتیرگی شب را با نور وضیای خود میزداید.

بیا ای آفتاب صبح امید * * * که دلها شد ز هجران نا شکیبا